Khi nói đến bệnh động mạch vành, đa số mọi người ngay lập tức nghĩ đến xơ vữa động mạch: mảng mỡ bám lên thành mạch, gây hẹp dần lòng mạch và dẫn đến thiếu máu cơ tim, đau ngực hoặc nhồi máu cơ tim. Tuy nhiên, có một nhóm bệnh khác ít được chú ý hơn, dù hậu quả không kém phần nghiêm trọng: bệnh động mạch vành không do xơ vữa. Ở nhóm này, bệnh nhân có thể được chụp mạch vành và nhận kết quả “mạch hoàn toàn thông, không hẹp”, nhưng vẫn có đầy đủ triệu chứng của đau thắt ngực, thậm chí nhồi máu cơ tim cấp.

Nhóm bệnh này đặc biệt dễ bị chẩn đoán nhầm sang trào ngược dạ dày, rối loạn thần kinh tim, stress, lo âu hoặc cơn đau không đặc hiệu, bởi hình ảnh mạch vành không cho thấy hẹp lòng mạch kinh điển. Điều quan trọng là: mạch có thể bình thường, nhưng chức năng tưới máu cơ tim thì không.

Co thắt động mạch vành

Trong cơ chế co thắt động mạch vành (Prinzmetal / vasospastic angina), lòng mạch không bị hẹp bởi mảng xơ vữa mà do chính thành mạch tự co lại đột ngột, làm giảm dòng máu tới cơ tim. Cơn đau ngực thường xuất hiện khi nghỉ, đặc biệt về đêm hoặc rạng sáng – điều trái ngược với đau thắt ngực do xơ vữa vốn thường xảy ra khi gắng sức.

Bệnh nhân có thể tỉnh giấc giữa đêm vì cảm giác nghẹt ngực như có ai bóp chặt. Cơn đau thường giảm nhanh khi dùng thuốc giãn mạch như nitroglycerin. Dù không phải lúc nào cũng nguy hiểm, nhưng co thắt mạnh và kéo dài có thể gây rối loạn nhịp, thiếu máu cơ tim nặng và thậm chí nhồi máu cơ tim.

Bóc tách động mạch vành (SCAD)

Bóc tách động mạch vành (SCAD) là một thể bệnh đặc biệt, trong đó thành mạch bị rách hoặc tách lớp mà không có mảng mỡ, tạo điều kiện cho máu đi vào giữa các lớp mạch và tích tụ lại, chèn ép lòng mạch thật từ bên trong. Bệnh không chỉ hiếm mà còn nguy hiểm do xuất hiện đột ngột, đa phần ở phụ nữ trẻ hoặc phụ nữ sau sinh. Nhiều bệnh nhân hoàn toàn không có tăng mỡ máu, không hút thuốc, không tăng huyết áp nhưng vẫn xuất hiện nhồi máu cơ tim.

Điều dễ gây nhầm lẫn là hình ảnh mạch vành có khi vẫn “khá đẹp” nếu SCAD chưa làm tắc hoàn toàn. Chỉ khi thực hiện chẩn đoán chuyên sâu như OCT hay IVUS, bác sĩ mới phát hiện ra lớp thành mạch đã bị tách và máu nằm trong thành mạch, chứ không phải trong lòng mạch.

Viêm động mạch vành

Ở một số bệnh tự miễn, hệ miễn dịch không còn phân biệt được địch - ta và tấn công ngay cấu trúc thành mạch, khiến nội mạc bị viêm, phù dày lên, hẹp lòng mạch và dễ hình thành cục máu đông. Những bệnh thường liên quan bao gồm lupus, Takayasu, viêm mạch tự miễn hoặc Kawasaki (ở trẻ em).

Trong nhóm này, vấn đề không phải mảng xơ vữa mà là viêm, làm thành mạch “sưng lên”, tưới máu tim giảm đi, gây đau ngực, tụt sức bền và đôi khi nhồi máu cơ tim. Vì triệu chứng mơ hồ và diễn tiến âm thầm, viêm mạch vành thường chỉ được phát hiện khi bệnh nhân có biến chứng tim.

Bệnh mô liên kết

Một số người có cấu trúc mô liên kết yếu bẩm sinh như trong hội chứng Marfan, Ehlers–Danlos hoặc loạn sản cơ mạch (FMD). Khi đó, thành động mạch vành mỏng, đàn hồi kém và dễ rách. Bệnh nhân có thể còn trẻ, vóc dáng khỏe mạnh, không hút thuốc, không tăng huyết áp nhưng vẫn gặp bóc tách mạch hoặc phình mạch.

Điều đáng lưu ý là nhóm bệnh này không hề xuất hiện trên nền xơ vữa, mạch hoàn toàn trơn láng, không mảng bám nhưng bản thân cấu trúc thành mạch yếu khiến nguy cơ rách, tách hoặc vỡ cao hơn.

Rối loạn đông máu

Trong một số tình trạng, máu có xu hướng đông quá mức, tạo huyết khối ngay cả khi thành mạch bình thường. Điều này xảy ra trong đa hồng cầu, tăng fibrinogen, rối loạn protein C/S, thiếu antithrombin III hoặc trong giai đoạn sau nhiễm virus, đặc biệt là bệnh lý viêm lan tỏa như COVID-19.

Điểm mấu chốt là tắc mạch không phải vì lòng mạch hẹp mà vì máu quá dễ đông. Bệnh nhân có thể bị đau ngực cấp tính hoặc thậm chí nhồi máu cơ tim dù không hề có dấu hiệu mảng xơ vữa.

Rối loạn vi mạch vành 

Trong cơ chế rối loạn vi mạch, các mạch vành lớn hoàn toàn bình thường nhưng hệ vi mạch – những mạch cực nhỏ nuôi sâu vào cơ tim – lại hoạt động kém, không giãn nở đúng cách khi nhu cầu oxy tăng. Tim vẫn thiếu máu, nhưng chụp mạch không hề thấy hẹp.

Bệnh nhân thường là phụ nữ, đau ngực dai dẳng, khó mô tả, tái phát nhiều lần, test gắng sức dương tính nhưng chụp mạch vẫn âm tính. Không ít trường hợp bị kết luận nhầm là đau dạ dày, stress hoặc rối loạn thần kinh tim.

Khi nào nên nghĩ đến bệnh mạch vành không do xơ vữa?

Nếu tình trạng đau ngực thường:

• xuất hiện về đêm hoặc khi nghỉ

• tái diễn nhiều lần không rõ lý do

• xảy ra ở phụ nữ trẻ hoặc sau sinh

• kèm hụt hơi, hồi hộp, choáng nhẹ

thì cần xem xét nhóm bệnh không do xơ vữa, vì chính nhóm này thường bị bỏ sót do hình ảnh mạch không hẹp.

Kết luận

Bệnh động mạch vành không do xơ vữa không hề “nhẹ hơn” xơ vữa. Ngược lại, nhóm này khó chẩn đoán hơn vì hình ảnh mạch thường bình thường, dễ bị bỏ sót nếu không khai thác kỹ bệnh sử và chỉ định thêm các thăm dò chuyên sâu. Co thắt, SCAD, viêm mạch, bệnh mô liên kết, rối loạn đông máu và rối loạn vi mạch đều có thể gây thiếu máu cơ tim hoặc nhồi máu dù mạch không tắc.

Tại Phòng khám Đa khoa SIHG (Quận 7, TP.HCM), bệnh nhân được thăm khám trực tiếp với PGS.TS.BS Huỳnh Kim Phượng – bác sĩ Nội tổng quát – Nội tim mạch với hơn 40 năm kinh nghiệm trong thăm khám, chẩn đoán và điều trị các bệnh lý Tim mạch và Nội tổng quát. Bác sĩ Phượng nguyên là Trưởng khoa khoa Chăm sóc Sức khỏe theo yêu cầu – Bệnh viện Chợ Rẫy, hiện là giảng viên đại học y dược TPHCM, đại học Y dược Cần Thơ và Giám đốc Y khoa tại Phòng khám Đa khoa SIHG.

Phòng khám Đa khoa SIHG

Địa chỉ: Số 16, Đường Tôn Dật Tiên, P. Tân Hưng, TP.HCM (Phường Tân Phong, Quận 7 cũ)

Hotline: 0902 681 711 – 0906 801 711

Cố vấn chuyên môn cho bài viết

PGS.TS.BS. Huỳnh Kim Phượng là Bác sĩ chuyên khoa Nội tổng quát – Nội Tim mạch với hơn 35 năm kinh nghiệm trong thăm khám, chẩn đoán và điều trị.
Bác sĩ nguyên là Trưởng khoa Trung tâm Chăm sóc Sức khỏe theo yêu cầu – Bệnh viện Chợ Rẫy, 
Hiện Bác sĩ đang giảng dạy tại Đại học Y Dược TP.HCM, Đại học Y Phạm Ngọc Thạch và Đại học Y Dược Cần Thơ đồng thời là giám đốc y khoa tại Phòng khám Đa khoa SIHG Quận 7.

----