Co thắt động mạch vành là gì?

Co thắt động mạch vành (vasospastic angina / Prinzmetal angina) là tình trạng thành động mạch vành co thắt đột ngột, làm lòng mạch hẹp lại trong thời gian ngắn, dẫn đến giảm lưu lượng máu cơ tim tạm thời. Khác với xơ vữa động mạch, ở cơ chế co thắt, lòng mạch không phải hẹp dần theo thời gian mà là “co bóp đột phát”, có thể đến rồi hết, nhưng đủ để gây cơn đau ngực điển hình, thậm chí rối loạn nhịp hoặc nhồi máu cơ tim.

Điểm quan trọng trong nhóm bệnh này là: bệnh nhân có thể hoàn toàn không bị xơ vữa động mạch nhiều, mạch vành vẫn thông, nhưng chỉ cần co thắt mạnh là máu đến tim giảm đáng kể, gây cơn đau. Vì vậy, bệnh dễ bị bỏ qua khi chỉ dựa vào chụp mạch vành thông thường nếu không gặp đúng thời điểm co thắt.

Đau ngực do thắt mạch vành

Đau ngực do co thắt mạch vành (đau ngực Prinzmetal)) là thể điển hình nhất của nhóm bệnh do co thắt mạch. Cơn đau thường không xuất hiện khi gắng sức mà lại xuất hiện khi nghỉ, về đêm hoặc rạng sáng, trong đó thời điểm từ 1–5 giờ sáng là khoảng thời gian rất thường gặp.

Đặc điểm cơn đau ngực do co thắt mạch vành

Khác với đau thắt ngực do xơ vữa xuất hiện khi vận động, đau do co thắt mạch thường xảy ra đột ngột khi bệnh nhân đang thư giãn hoặc ngủ.

Một số đặc điểm dễ nhận diện:

• Cơn đau thường dữ dội, thắt nghẹt ngực, kèm cảm giác nặng hoặc bóp chặt vùng sau xương ức.

• Có thể lan lên cổ, hàm dưới, vai trái hoặc ra sau lưng tương tự đau ngực do xơ vữa.

• Xảy ra khi nghỉ, đặc biệt về đêm hoặc sáng sớm, triệu chứng giảm khi dùng thuốc giãn mạch (nitroglycerin).

Bệnh nhân thường tỉnh giấc vì đau ngực và phải ngồi dậy để thở dễ hơn. Cơn đau có thể xuất hiện thành cụm trong vài ngày liên tục rồi biến mất.

Yếu tố khởi phát co thắt mạch vành

Khác với xơ vữa, co thắt mạch mang tính “kích hoạt”. Không phải lúc nào mạch cũng co thắt, nhưng một số yếu tố có thể kích thích phản xạ co thắt mạnh, làm giảm dòng máu trong chốc lát.

Các yếu tố thường gặp:

• Hút thuốc lá/thuốc lá điện tử: nicotine là tác nhân kích thích co thắt mạnh nhất.

• Lạnh đột ngột hoặc tắm nước lạnh buổi sáng: gây kích thích thần kinh giao cảm.

• Căng thẳng, mất ngủ, stress kéo dài: làm tăng adrenaline, dễ gây co thắt mạch.

• Rượu bia, chất kích thích, cocaine: gây co mạch mạnh và rối loạn nhịp tim.

• Tác dụng của thuốc: thuốc co mạch, thuốc giảm đau nhóm triptan (điều trị đau nửa đầu).

Đôi khi không tìm thấy yếu tố khởi phát rõ ràng, nhưng đa số bệnh nhân có nghiện thuốc lá hoặc tiền sử stress kéo dài.

Co thắt mạch trên nền xơ vữa

Ở một số người, xơ vữa động mạch vành mức độ nhẹ hoặc trung bình có thể cùng phản ứng của thành mạch cộng hưởng. Khi đó, chỉ cần kích thích nhẹ, lòng mạch đã co lại nhiều hơn bình thường, làm triệu chứng nặng hơn so với mức độ hẹp thực sự.

Vì sao co thắt mạnh trên nền xơ vữa nguy hiểm hơn?

• Co thắt làm mảng xơ vữa dễ nứt vỡ → tăng nguy cơ hình thành cục máu đông.

• Dễ gây rối loạn nhịp tim nguy hiểm trong cơn co thắt.

• Có thể tiến triển thành hội chứng mạch vành cấp dù mức độ xơ vữa không lớn.

Dấu hiệu cảnh báo cần lưu ý

Không phải mọi cơn đau ngực về đêm đều là Prinzmetal, nhưng có một số đặc điểm có thể sử dụng để phân biệt và cần nâng cao cảnh giác.

• Đau thắt ngực dữ dội khi đang nghỉ hoặc trong giấc ngủ.

• Tái phát theo chu kỳ đêm – sáng sớm.

• Có thể kèm đánh trống ngực, hồi hộp, loạn nhịp.

• Giảm nhanh khi ngậm nitroglycerin.

Ở một số bệnh nhân, biểu hiện gần như chỉ là hồi hộp, choáng nhẹ, vã mồ hôi hoặc cảm giác “hụt hơi khi thức dậy” nên dễ bị cho stress hoặc rối loạn giấc ngủ.

Ai dễ mắc bệnh do co thắt mạch?

Nhóm này không giống bệnh mạch vành do xơ vữa cổ điển, người mắc có thể trẻ hơn và không có nhiều yếu tố mỡ máu cao.

Nhóm thường gặp

• Người hút thuốc lá (nguyên nhân kích thích mạnh nhất).

• Người trẻ hoặc trung niên không có nhiều yếu tố mạch vành kinh điển.

• Người thường xuyên stress, rối loạn giấc ngủ, làm việc đêm.

• Người lạm dụng rượu bia, chất kích thích.

Kết luận

Đau thắt ngực do co thắt mạch vành là tình trạng co đột ngột thành động mạch vành, làm giảm dòng máu nuôi tim dù mạch vành không hẹp nhiều. Cơn đau thường xuất hiện khi nghỉ hoặc về đêm, có thể lặp lại thành từng đợt và giảm nhanh khi dùng thuốc giãn mạch. Đây là tình trạng không thể xem nhẹ, vì co thắt mạnh có thể gây rối loạn nhịp nguy hiểm hoặc khởi phát hội chứng mạch vành cấp.

Cố vấn chuyên môn cho bài viết

PGS.TS.BS. Huỳnh Kim Phượng là Bác sĩ chuyên khoa Nội tổng quát – Nội Tim mạch với hơn 35 năm kinh nghiệm trong thăm khám, chẩn đoán và điều trị.
Bác sĩ từng là Trưởng khoa Trung tâm Chăm sóc Sức khỏe theo yêu cầu – Bệnh viện Chợ Rẫy, 
Hiện Bác sĩ đang giảng dạy tại Đại học Y Dược TP.HCM, Đại học Y Phạm Ngọc Thạch và Đại học Y Dược Cần Thơ đồng thời là giám đốc y khoa tại Phòng khám Đa khoa SIHG Quận 7.
Xem thêm về Bác sĩ