Bạn từng thắc mắc vì sao vùng kín có thể tự “bảo vệ” khỏi vi khuẩn và nấm? Câu trả lời nằm ở hệ vi sinh âm đạo – một hệ sinh thái vi khuẩn  trong đó Lactobacillus (lợi khuẩn) là thành phần chủ chốt. Khi hệ vi sinh này mất cân bằng, nguy cơ viêm nhiễm tăng cao – từ ngứa rát, khí hư bất thường cho đến viêm âm đạo do vi khuẩn (BV - Bacterial Vaginosis), nấm Candida hay Trichomonas.

“Giống như hệ tiêu hóa có lợi khuẩn đường ruột, thì âm đạo cũng có hệ vi sinh riêng – nơi Lactobacillus đóng vai trò tuyến phòng thủ đầu tiên.”
— BS CKII. Dương Phương Mai, Chuyên khoa Sản Phụ Khoa, Phòng khám Đa khoa SIHG

Hệ vi sinh âm đạo: 'hệ miễn dịch tự nhiên' của vùng kín

Hệ vi sinh âm đạo (vaginal microbiome) là tập hợp hàng triệu vi khuẩn sống cộng sinh bên trong âm đạo. Mặc dù nghe đến vi khuẩn là nhiều người nghĩ đến mầm bệnh, nhưng thực tế:

• Khoảng 70–90% trong số này là Lactobacillus – nhóm vi khuẩn có lợi.

• Chúng tạo môi trường pH axit nhẹ (khoảng 3.8–4.5), bất lợi cho hại khuẩn.

• Khi môi trường này ổn định, vùng kín được bảo vệ khỏi viêm nhiễm, mùi hôi, khí hư bất thường.

Trong điều kiện bình thường, hệ vi sinh âm đạo tự điều chỉnh và duy trì sự cân bằng. Tuy nhiên, có nhiều yếu tố có thể làm rối loạn môi trường này như:

• Dùng kháng sinh không theo chỉ định của bác sĩ

• Vệ sinh âm đạo không đúng cách

• Quan hệ với cường độ mạnh hoặc thay đổi bạn tình thường xuyên

Lactobacillus – lợi khuẩn trụ cột trong hệ vi sinh âm đạo

Khi nói đến lợi khuẩn âm đạo, Lactobacillus là "nhân vật chính" không thể không nhắc đến. Đây là một chi vi khuẩn hình que, có khả năng:

• Tiết acid lactic: giúp duy trì pH âm đạo ở mức axit nhẹ (3.8–4.5)

• Sản sinh hydrogen peroxide (H₂O₂ - Oxy già): một chất diệt khuẩn tự nhiên, có khả năng ức chế các mầm bệnh như Gardnerella vaginalis (gây BV – Viêm âm đạo do vi khuẩn) hoặc Candida albicans (gây viêm nấm)

• Tạo bacteriocin: kháng sinh tự nhiên do lợi khuẩn sản xuất để loại trừ vi khuẩn xấu

“Khi lượng Lactobacillus bị suy giảm, âm đạo dễ bị mất cân bằng, tạo điều kiện cho vi khuẩn và nấm có hại phát triển mạnh.”
— BS CKII. Dương Phương Mai, Chuyên khoa Sản Phụ Khoa, Phòng khám Đa khoa SIHG

Một số chủng Lactobacillus phổ biến trong âm đạo khỏe mạnh bao gồm:

• L. crispatus – giúp duy trì môi trường pH thấp, chống lại viêm âm đạo do vi khuẩn

• L. jensenii – sản xuất H₂O₂ mạnh

• L. gasseri – gắn kết chặt vào biểu mô âm đạo, chống lại sự xâm nhập của vi khuẩn ngoại lai

• L. iners – thường xuất hiện khi hệ vi sinh bắt đầu mất ổn định

Hướng dẫn bổ sung Lactobacillus đúng cách để cân bằng hệ vi sinh âm đạo

Khi hệ vi sinh âm đạo bị rối loạn hoặc sau khi điều trị viêm nhiễm, việc bổ sung Lactobacillus đúng cách là cần thiết để giúp phục hồi lớp lợi khuẩn bảo vệ tự nhiên. Tuy nhiên, không phải cách bổ sung nào cũng hiệu quả và an toàn. Dưới đây là hướng dẫn cụ thể:

1. Bổ sung qua thực phẩm lên men – hỗ trợ duy trì cân bằng nhẹ

• Nguồn phổ biến: sữa chua không đường, kefir (sữa lên men), kim chi truyền thống không tiệt trùng, dưa muối chua tự nhiên

• Cách dùng hiệu quả:

• Ưu tiên dùng sữa chua sống chứa probiotic (men sống) mỗi ngày

• Hạn chế sản phẩm có đường vì đường làm nấm Candida phát triển

• Lưu ý: Những thực phẩm này là nhóm thực phẩm bổ trợ, không thể thay thế chẩn đoán y khoađể phục hồi hệ vi sinh khi đã mất cân bằng

 2. Viên uống lợi khuẩn (oral probiotic) – hỗ trợ toàn thân

• Chọn sản phẩm chứa các chủng phù hợp cho phụ khoa như: L. rhamnosus GR-1, L. reuteri RC-14, L. crispatus CTV-05

• Cách dùng:

• Dùng theo đợt từ 7–30 ngày, đặc biệt sau điều trị kháng sinh hoặc viêm âm đạo

• Dùng trước bữa ăn 30 phút để đạt hiệu quả hấp thu cao

• Lưu ý: Cần đọc kỹ thành phần. Không phải sản phẩm probiotic nào cũng có chủng phù hợp cho âm đạo

3. Viên đặt lợi khuẩn âm đạo – phục hồi trực tiếp tại chỗ

• Ưu điểm: tác động tại chỗ, nhanh, đặc biệt hữu ích sau khi dùng thuốc đặt trị nấm / vi khuẩn

• Cách sử dụng:

• Rửa sạch tay trước và sau khi đặt

• Đặt vào buổi tối trước khi ngủ, liên tục 5–7 ngày hoặc theo hướng dẫn Bác Sĩ

• Lưu ý:

• Không dùng viên đặt lợi khuẩn khi đang bị viêm cấp tính, nhiều khí hư, chảy máu âm đạo

• Cần tư vấn Bác Sĩ chuyên khoa trước khi dùng

“Sử dụng đúng dạng lợi khuẩn – đúng chủng và đúng thời điểm – là yếu tố quyết định trong việc phục hồi hệ vi sinh vùng kín một cách bền vững.”
— BS CKII. Dương Phương Mai, Chuyên khoa Sản Phụ Khoa, Phòng khám Đa khoa SIHG

Vì sao Lactobacillus giúp giảm nguy cơ viêm phụ khoa?

Khi bạn giữ được hệ vi sinh ổn định với lượng Lactobacillus đủ lớn, cơ thể sẽ chủ động ngăn chặn:

• Viêm âm đạo do vi khuẩn (BV - Bacterial Vaginosis): xảy ra khi Lactobacillus bị thay thế bởi vi khuẩn yếm khí như Gardnerella vaginalis, dẫn đến khí hư loãng, có mùi tanh

• Viêm âm đạo do nấm (VVC - Vulvovaginal Candidiasis): nấm Candida albicans phát triển mạnh khi pH bị kiềm hóa

• Nhiễm Trichomonas (Trichomonas vaginalis): một loại ký sinh trùng thường gặp ở phụ nữ có quan hệ không an toàn

Lưu ý quan trọng: Dùng dung dịch vệ sinh có độ pH không phù hợp (pH > 4.5) có thể tiêu diệt Lactobacillus, làm tăng nguy cơ rối loạn hệ vi sinh và viêm nhiễm.

Những yếu tố làm rối loạn hệ vi sinh âm đạo mà phụ nữ nên biết

Hệ vi sinh âm đạo vốn rất nhạy cảm và dễ mất cân bằng nếu gặp các yếu tố gây rối loạn từ bên ngoài. Một số yếu tố phổ biến nhất bao gồm:

Dùng kháng sinh bừa bãi

• Kháng sinh không phân biệt được lợi khuẩn và hại khuẩn, do đó việc sử dụng kéo dài có thể “quét sạch” Lactobacillus, khiến hệ vi sinh mất ổn định.

• Nguy cơ: tăng khả năng tái phát viêm âm đạo, viêm nấm Candida.

Vệ sinh âm đạo không đúng cách

• Rửa quá nhiều lần trong ngày, đặc biệt dùng dung dịch có độ pH > 4.5

• Thụt rửa sâu, dùng vòi xịt mạnh hoặc xà phòng chứa hương liệu. Mặc đồ lót ẩm ướt, bí khí

“Dùng dung dịch vệ sinh có độ pH không phù hợp không chỉ tiêu diệt hại khuẩn mà còn làm giảm mạnh Lactobacillus – lớp bảo vệ tự nhiên của âm đạo.”
— BS CKII. Dương Phương Mai, Chuyên khoa Sản Phụ Khoa, Phòng khám Đa khoa SIHG

Quan hệ không an toàn

• Tinh dịch có tính kiềm cao (pH khoảng 7.2–8.0), dễ làm thay đổi môi trường âm đạo.

• Việc quan hệ không an toàn còn có thể đưa vi khuẩn và ký sinh trùng xâm nhập trực tiếp.

Nội tiết tố thay đổi

• Sau sinh, tiền mãn kinh hoặc đang dùng thuốc nội tiết (như tránh thai)

• Estrogen giảm làm niêm mạc âm đạo mỏng hơn, ít glycogen, khiến Lactobacillus khó sinh trưởng

Mất cân bằng vi sinh và các bệnh phụ khoa thường gặp

Khi hệ vi sinh bị rối loạn, âm đạo dễ trở thành môi trường thuận lợi cho mầm bệnh phát triển. Dưới đây là 3 bệnh lý phổ biến nhất:

1. Viêm âm đạo do vi khuẩn (BV - Bacterial Vaginosis)

• Nguyên nhân: mất Lactobacillus, vi khuẩn yếm khí như Gardnerella vaginalis tăng mạnh

• Triệu chứng: khí hư mỏng, có mùi tanh như cá, pH > 4.5

• Tái phát cao nếu không phục hồi hệ vi sinh sau điều trị

2. Viêm âm đạo do nấm (VVC - Vulvovaginal Candidiasis)

• Nguyên nhân: nấm Candida albicans tăng sinh khi môi trường pH bị kiềm hóa

• Triệu chứng: ngứa rát dữ dội, khí hư vón cục như bã đậu, không có mùi

• Rất phổ biến sau khi dùng kháng sinh hoặc vệ sinh sai cách

3. Nhiễm Trichomonas vaginalis

• Là ký sinh trùng lây qua đường tình dục, phát triển mạnh khi hệ vi sinh bị tổn thương

• Triệu chứng: khí hư có bọt, màu vàng xanh, kèm mùi hôi nặng

Câu hỏi thường gặp về hệ vi sinh âm đạo và Lactobacillus

Làm sao biết mình đang bị rối loạn hệ vi sinh âm đạo?

• Bạn có thể nhận biết qua dấu hiệu: khí hư bất thường, mùi hôi, ngứa hoặc khô rát âm đạo.

• Tuy nhiên, để xác định rõ, nên khám phụ khoa định kỳ và xét nghiệm khí hư tại cơ sở uy tín.

Có thể bổ sung Lactobacillus bằng thực phẩm?

• Có. Một số thực phẩm như sữa chua sống, kefir, kim chi không tiệt trùng có chứa Lactobacillus.

• Tuy nhiên, hiệu quả đến vùng âm đạo thường không cao bằng các dạng chuyên biệt (viên uống hoặc viên đặt).

Viên đặt lợi khuẩn âm đạo có an toàn không?

• Nếu dùng đúng chỉ định và có hướng dẫn của Bác Sĩ, viên đặt chứa Lactobacillus là phương pháp giúp phục hồi hệ vi sinh hiệu quả sau điều trị viêm âm đạo.

• Không nên tự ý dùng liên tục vì có thể gây mất cân bằng nếu không cần thiết.

Cố vấn chuyên môn cho bài viết

BS.CKII. Dương Phương Mai là Bác sĩ Sản Phụ khoa và Hỗ trợ sinh sản với hơn 40 năm kinh nghiệm, nguyên là Trưởng khoa Kế hoạch hóa gia đình – BV Từ Dũ và Phó Giám đốc chuyên môn – BV Phụ sản Quốc tế TP.HCM.