Người trẻ (dưới 35 tuổi) vẫn có thể bị cao huyết áp và thường không có triệu chứng rõ ràng, vì vậy rất dễ bỏ sót nếu không đo huyết áp định kỳ. Cao huyết áp được hiểu đơn giản là lực máu đẩy vào thành mạch quá cao trong thời gian dài, làm tăng nguy cơ đột quỵ, nhồi máu cơ tim và tổn thương thận – mắt nếu không phát hiện sớm. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa huyết áp cao ở người lớn là chỉ số huyết áp  ≥ 140/90 mmHg, một số hệ thống khác xem ngưỡng ≥130/80 mmHg là cao, tùy chuẩn áp dụng trong từng quốc gia. Dù theo chuẩn nào, cốt lõi vẫn là đo đúng – theo dõi đều để kịp thời nhận biết cao huyết áp.

Người trẻ có thể bị cao huyết áp không?

Cao huyết áp là bệnh có thể xuất hiện trên mọi lứa tuổi và người 20–35 tuổi cũng không ngoại lệ, nhất là khi có lối sống kém lành mạnh hoặc nguyên nhân cơ địa. Các nghiên cứu gần đây cho thấy tỷ lệ cao huyết áp ở người trẻ đang có xu hướng tăng; nhiều trường hợp không biết mình mắc bệnh cho đến khi được đo tình cờ (khi khám tổng quát hoặc khám tim mạch định kỳ…). Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính có đến gần một nửa người lớn bị cao huyết áp không được chẩn đoán, do bệnh thường không có triệu chứng.

Vậy vì sao lại nguy hiểm? Huyết áp cao kéo dài làm “lão hóa sớm” mạch máu, khiến tim phải làm việc nặng hơn. Về lâu dài, người bệnh đối mặt nguy cơ đột quỵ, nhồi máu cơ tim, suy tim, suy thận và tổn thương đáy mắt. Những tổn thương này âm thầm tiến triển nhiều năm trước khi bộc lộ dấu hiệu.

PGS.TS.BS Huỳnh Kim Phượng - chuyên khoa Nội Tim mạch - Nội tổng quát Phòng khám Đa khoa SIHG, người trẻ có thể bị cao huyết áp; sự khác nhau về ngưỡng chỉ là cách phân tầng nguy cơ. Điều quan trọng nhất là đo đúng – theo dõi đều và đi khám khi chỉ số cao lặp lại hoặc có dấu hiệu bất thường.

Các nguyên nhân khiến người trẻ vẫn có thể bị cao huyết áp

Ở tuổi trẻ, cao huyết áp thường thuộc hai nhóm:

• Nguyên phát (thường gặp): không có một nguyên nhân nào cụ thể, bệnh liên quan nhiều đến thói quen sống và cơ địa.

• Thứ phát (ít gặp hơn): do một bệnh nền hoặc thuốc/chất làm tăng huyết áp; vai trò tầm soát đối với nhóm này đặc biệt quan trọng vì cao huyết áp thứ phát có thể đến từ một nguyên nhân cụ thể nào đó chỉ cần điều trị nguyên nhân là có thể kiểm soát được huyết áp. 

Yếu tố lối sống

Trong thực hành lâm sàng, phần lớn người trẻ có huyết áp cao gắn với ăn mặn, đồ chế biến sẵn, rượu bia, thuốc lá, ít vận động và thiếu ngủ – căng thẳng. Thói quen này khiến cân nặng tăng, nhịp tim cao hơn và hệ mạch mất tính đàn hồi, dần dần đẩy huyết áp lên.

• Ăn mặn/đồ hộp: nạp quá nhiều muối làm cơ thể giữ nước, tăng thể tích tuần hoàn → huyết áp cao.

• Ít vận động – tăng cân: mỡ bụng liên quan kháng insulin, rối loạn chức năng mạch; chỉ cần thừa cân nhẹ cũng đã làm chỉ số tăng.

• Rượu bia, thuốc lá, nước tăng lực: kích thích hệ thần kinh giao cảm, co mạch, giữ nước.

• Căng thẳng, thiếu ngủ: làm tăng hormone stress (như adrenaline), khiến huyết áp vọt lên và khó kiểm soát.

Một số khảo sát dân số gần đây ghi nhận tỷ lệ không nhỏ người 18–39 tuổi đạt ngưỡng huyết áp cao theo chuẩn 130/80 mmHg, củng cố nhận định “cao huyết áp không còn là bệnh của tuổi già”. Điều này đồng điệu với quan sát thực tế tại phòng khám khi nhiều bạn trẻ phát hiện bệnh qua tầm soát sức khỏe định kỳ hoặc trong lần khám vì lý do khác.

Di truyền & cơ địa

Tiền sử gia đình là một trong những yếu tố mạnh: nếu bố/mẹ bị cao huyết áp sớm, nguy cơ của bạn tăng rõ rệt. Thừa cân và kháng insulin cũng thường đi kèm ở người trẻ, tạo “nền” cho huyết áp tăng dần qua năm tháng. Một số bằng chứng cho thấy quá trình hình thành cao huyết áp có thể bắt đầu từ tuổi thiếu niên, liên quan đến cân nặng và môi trường sống, rồi âm thầm kéo dài đến tuổi 30-35.

Bệnh nền & thuốc (cao huyết áp thứ phát)

Với người trẻ, bác sĩ luôn cảnh giác nhóm nguyên nhân có thể điều trị được:

• Bệnh thận (tổn thương nhu mô thận), hẹp động mạch thận.

• Rối loạn nội tiết: tăng aldosterone, cường giáp / suy giáp, hội chứng Cushing, u tủy thượng thận.

Chú thích: Hội chứng Cushing là một rối loạn nội tiết do nồng độ cortisol trong máu tăng cao mãn tính, thường biểu hiện với các triệu chứng như khuôn mặt trở nên tròn hơn do trữ nước, béo phì thân người, vết rạn da màu tím đỏ, rậm lông và mụn trứng cá.

• Ngưng thở khi ngủ.

• Thuốc và chất: thuốc tránh thai nội tiết, thuốc giảm đau kháng viêm, corticoid, một số thuốc “tăng cơ – giảm mỡ”, rượu và các chất kích thích.
  Những trường hợp khởi phát rất sớm, chỉ số rất cao, hoặc kháng trị dù đã thay đổi lối sống… cần được tầm soát nguyên nhân thứ phát theo hướng dẫn chuyên môn.

Dấu hiệu nhận biết & khi nào cần đi khám?

Ở người trẻ, cao huyết áp thường không có triệu chứng. Phần lớn chỉ phát hiện khi đo tình cờ trong lần khám sức khỏe, hiến máu hoặc kiểm tra trước khi chơi thể thao. Vì vậy, đo huyết áp định kỳ là cách đáng tin cậy nhất để biết mình có vấn đề hay không. 

PGS.TS.BS Huỳnh Kim Phượng - chuyên khoa Nội Tim mạch - Nội tổng quát Phòng khám Đa khoa SIHG nhấn mạnh cao huyết áp ở người trẻ là một trong những bệnh “thầm lặng”, muốn phát hiện phải đo đúng chuẩn và lặp lại nhiều lần vào các ngày khác nhau.

Khi chỉ số ≥140/90 mmHg (đo đúng) trong nhiều lần, bạn nên đi kiểm tra sức khỏe sớm để được đánh giá toàn diện. Một số hệ thống phân loại còn cảnh báo nhóm 130/80–139/89 mmHg đã mang ý nghĩa nguy cơ, cần theo dõi sát và điều chỉnh lối sống. Điểm chung của mọi hướng dẫn là không chủ quan trước những con số cao lặp lại.

Khi nào cần đi khám ngay?

• Bạn trẻ có triệu chứng đau đầu dữ dội, chóng mặt, nhìn mờ, đau ngực, khó thở, yếu / tê một bên kèm chỉ số rất cao.

• Huyết áp ≥180/120 mmHg kèm triệu chứng cảnh báo là tình huống khẩn cấp, cần trợ giúp y tế ngay.

Bao lâu nên kiểm tra một lần? Dù khỏe mạnh, bạn vẫn nên đo ít nhất 6–12 tháng/lần; nếu có tiền sử gia đình, thừa cân, ít vận động hoặc từng ghi nhận chỉ số cao, hãy kiểm tra thường xuyên hơn. Mục tiêu là phát hiện sớm trước khi xảy ra biến chứng. (Nguyên tắc chung: bệnh càng “êm ả” càng cần chủ động kiểm tra.)

Cách tự theo dõi: Hãy duy trì nhật ký huyết áp trong 3–7 ngày, mỗi ngày đo sáng – tối, mỗi lần 2–3 số đo cách nhau 1 phút, rồi lấy trung bình. Mang sổ ghi hoặc ảnh chụp màn hình máy đo khi đi khám để bác sĩ đánh giá chính xác hơn.

Chẩn đoán & tầm soát: đo đúng – hiểu đúng

Đo đúng là bước đầu tiên để tránh hai sai lầm phổ biến: bỏ sót bệnh nhân thật sự và đánh giá quá mức người không mắc bệnh. PGS.TS.BS Huỳnh Kim Phượng, Chuyên khoa nội tim mạch, Phòng khám Đa khoa SIHG lưu ý các điều cần phải tuân thủ trước khi đo huyết áp:

• Chuẩn bị: Hãy để cơ thể vào trạng thái nghỉ và thư giãn. Không sử dụng các chất kích thích (thuốc lá, cà phê, bia rượu, nước tăng lực…), không vận động gắng sức 30 phút trước khi đo; đi vệ sinh trước 5 phút.

• Tư thế: ngồi lưng tựa, hai chân đặt trên sàn, tay đặt ngang tim, không nói chuyện khi đo.

• Kỹ thuật: dùng máy bắp tay cùng vòng bít phù hợp kích thước cánh tay; đo 2–3 lần, cách nhau 1 phút, lấy trung bình.

• Thời điểm: đo cùng khung giờ mỗi ngày, tốt nhất sáng – tối; lưu nhật ký để bác sĩ đọc xu hướng.

Mẹo khi chọn máy đo tại nhà: ưu tiên máy bắp tay tự động, có kích cỡ vòng bít phù hợp chu vi tay; thiết bị có chức năng lưu & tính trung bình sẽ hữu ích khi theo dõi nhiều ngày.

7 thói quen bảo vệ tim mạch từ hôm nay

Theo PGS.TS.BS Huỳnh Kim Phượng, chuyên khoa Nội tim mạch, Phòng khám Đa khoa SIHG, ở người trẻ, thay đổi lối sống đúng và đều có thể hạ huyết áp đáng kể và giảm nguy cơ biến chứng lâu dài. các thói quen dưới đây là “xương sống” của phòng ngừa.

• Ăn nhạt, hạn chế đồ chế biến sẵn. Mục tiêu lượng natri ≤ 2.000 mg/ngày, lý tưởng 1.500 mg/ngày (tương đương khoảng 5 g muối hoặc 1 thìa cà phê). Ưu tiên thực phẩm tươi, đọc kỹ nhãn thành phần, tránh “muối ẩn” trong nước chấm, mì gói, thịt nguội. Chỉ riêng giảm muối đã có thể giúp hạ huyết áp vài mmHg.

• Vận động đều 150 phút/tuần. Đi bộ nhanh, đạp xe, bơi hoặc bất kỳ vận động ưa thích nào, chia nhỏ thành 30 phút mỗi ngày, 5 ngày/tuần. Kết hợp tăng sức mạnh cơ 2 ngày/tuần để cải thiện chuyển hóa.

• Giữ cân nặng hợp lý, giảm mỡ bụng. Chỉ cần giảm 5–10% cân nặng thừa đã giúp hạ huyết áp và giảm gánh cho tim. Theo dõi vòng eo là cách đơn giản để thấy tiến bộ.

Chú thích: cân nặng thừa được tính bằng: cân nặng hiện tại – cân nặng chuẩn (tại mốc BMI 23 theo chiều cao của người đo). 

• Hạn chế rượu bia, bỏ thuốc lá. Càng ít càng tốt. Khói thuốc làm tổn thương thành mạch, tăng nhịp tim và huyết áp; bỏ thuốc lá có lợi ngay lập tức.

• Ngủ đủ và quản lý căng thẳng. Thiếu ngủ, làm việc đêm, stress kéo dài làm kích hoạt hệ thần kinh giao cảm khiến huyết áp “nhảy số”. Tập thở, thiền, thể dục nhẹ buổi tối giúp ngủ sâu hơn.

• Ưu tiên thực phẩm giàu kali từ tự nhiên. Rau lá xanh, chuối, khoai, đậu nành… hỗ trợ “đẩy” bớt natri ra khỏi cơ thể; nếu có bệnh về thận cần hỏi ý kiến của bác sĩ trước khi bổ sung kali. 

• Đo và ghi nhật ký huyết áp. Đo vào buổi sáng và tối trong 3–7 ngày, mỗi lần 2–3 số đo, lấy trung bình; ghi lại vào sổ tay hoặc ứng dụng để theo dõi xu hướng.

Phòng ngừa không phải những bước “to tát” mà là thói quen nhỏ, lặp lại đều đặn. Khi bạn giữ muối thấp, vận động đều và ngủ đủ, huyết áp thường “ngoan” hơn và nguy cơ tim mạch giảm theo thời gian.

Kết luận

Người dưới 35 tuổi hoàn toàn có thể bị cao huyết áp, thường không triệu chứng và dễ bị bỏ qua. Tin tốt là bạn có thể kiểm soát chỉ cần thay đổi lối sống: ăn nhạt hơn, vận động đều hơn, giữ cân nặng hợp lý, ngủ đủ và theo dõi chỉ số. Khi thấy chỉ số cao lặp lại hoặc có yếu tố nguy cơ, hãy đi khám sớm để được đánh giá trọn vẹn và tư vấn cá nhân hóa.

Nếu bạn cần một nơi khám uy tín, có thể tham khảo Gói khám tầm soát tim mạch tại Phòng khám Đa khoa SIHG: khám với bác sĩ tim mạch, đo huyết áp chuẩn, đo điện tim, xét nghiệm cơ bản và tư vấn kế hoạch theo dõi. Mục tiêu là nắm rõ nguy cơ của bạn hôm nay để bảo vệ sức khỏe tim mạch nhiều năm tới.

Cố vấn chuyên môn cho bài viết

PGS.TS.BS. Huỳnh Kim Phượng là Bác sĩ chuyên khoa Nội tổng quát – Nội Tim mạch với hơn 35 năm kinh nghiệm trong thăm khám, chẩn đoán và điều trị.
Bác sĩ từng là Trưởng khoa Trung tâm Chăm sóc Sức khỏe theo yêu cầu – Bệnh viện Chợ Rẫy, đồng thời giảng dạy tại Đại học Y Dược TP.HCM, Đại học Y Phạm Ngọc Thạch và Đại học Y Dược Cần Thơ.
Hiện Bác sĩ là giám đốc y khoa tại Phòng khám Đa khoa SIHG Quận 7.
Xem thêm về Bác sĩ

Tài liệu tham khảo

“Hypertension – Fact sheet” – World Health Organization (WHO).
“Hypertension – Overview” – WHO Health Topics.
“10 Ways to Control High Blood Pressure Without Medication” – Mayo Clinic. 
“A Drug-Free Approach to Lowering High Blood Pressure” – Mayo Clinic. 
“Hypertension (High Blood Pressure): Symptoms and Causes” – Cleveland Clinic. 
“Hypertension – Cardiovascular Disorders” – MSD Manuals Professional Edition.
“Lifestyle Management of Hypertension (Guideline Summary)” – International Society of Hypertension (via PMC).
“WHO 2020 Physical Activity Guidelines – Summary & Application” – (via PMC).