Sau biến cố nhồi máu cơ tim, việc thiết lập lại lối sống không phải là sự kiêng khem khổ sở, mà là hành trình giúp trái tim "học lại" cách bơm máu hiệu quả. Chế độ ăn uống và tập luyện cần tuân thủ nguyên tắc cân bằng: Ưu tiên dinh dưỡng theo chuẩn DASH (giàu rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, giảm muối) kết hợp với lộ trình vận động 3 giai đoạn từ nhẹ đến trung bình. Mục tiêu tối thượng là kiểm soát huyết áp, giảm mỡ máu và đạt được 30-45 phút vận động mỗi ngày cơ tim hoạt động ổn định trở lại.

Phục hồi chức năng tim mạch

Nhiều bệnh nhân sau khi trải qua cơn nhồi máu cơ tim thường có tâm lý "chim sợ cành cong". Họ lo sợ rằng bất kỳ cử động mạnh nào cũng có thể khiến cơn đau ngực tái phát hoặc làm tổn thương thêm trái tim vốn đang yếu ớt. Tuy nhiên, các chuyên gia tim mạch khẳng định rằng nằm bất động quá lâu mới chính là "kẻ thù" khiến sức khỏe suy kiệt nhanh chóng.

Phục hồi chức năng tim mạch thông qua vận động là phương pháp sử dụng các bài tập thể chất có kiểm soát để cải thiện sức bền của cơ tim và hệ tuần hoàn. Khi bạn vận động đúng cách, cơ thể sẽ kích thích sự phát triển của các mạch máu nhánh (tuần hoàn bàng hệ).

Hệ thống mạch máu mới này đóng vai trò như những "con đường phụ". Chúng giúp máu đi nuôi tim tốt hơn ngay cả khi mạch máu chính (con đường cao tốc) đã bị hẹp hoặc tắc nghẽn một phần. Vận động không chỉ giúp tim khỏe hơn mà còn giúp người bệnh lấy lại sự tự tin để quay trở lại cuộc sống thường nhật.

Nguyên tắc dinh dưỡng cốt lõi

Để có đủ sức khỏe bước vào lộ trình tập luyện, cơ thể cần một nguồn năng lượng sạch và an toàn. Dinh dưỡng đúng cách giúp kiểm soát các yếu tố nguy cơ như mỡ máu, huyết áp và đường huyết, ngăn ngừa hình thành các mảng xơ vữa mới.

Hiện nay, Chế độ ăn DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) là chế độ dinh dưỡng được y giới toàn cầu khuyến nghị hàng đầu cho người bệnh tim mạch, đặc biệt là sau nhồi máu cơ tim.

Nguyên tắc của DASH tập trung vào sự cân bằng, không quá khắt khe nhưng cần sự kiên trì:

• 3 Giảm: Giảm tối đa muối (Natri) để hạ áp lực lên thành mạch; giảm chất béo bão hòa từ mỡ động vật; giảm đường tinh luyện và đồ ngọt.

• 3 Tăng: Tăng cường rau xanh và trái cây tươi để nạp Kali, Magie; tăng ngũ cốc nguyên hạt (gạo lứt, yến mạch); tăng đạm từ thực vật hoặc cá béo.

Xem thêm: Hướng dẫn xây dựng chế độ ăn DASH chi tiết cho người bệnh tim mạch

Lộ trình tập luyện sau nhồi máu cơ tim

Khi đã có một nền tảng dinh dưỡng vững chắc, điều quan trọng tiếp theo là biết cách vận động sao cho đúng. Không phải cứ tập nhiều là tốt, mà phải tập đúng giai đoạn.

Việc tập luyện sau nhồi máu cơ tim cần được ví như việc xây một ngôi nhà, phải bắt đầu từ móng và lên cao dần. Tùy thuộc vào mức độ tổn thương tim và chỉ định của bác sĩ, lộ trình thường chia làm 3 giai đoạn.

Giai đoạn 1: Vận động sớm (Ngay tại bệnh viện hoặc tuần đầu xuất viện)

Mục tiêu của giai đoạn này không phải là tăng cơ bắp, mà là để chống lại sự hình thành huyết khối tĩnh mạch do nằm lâu và giúp người bệnh giảm bớt cảm giác cứng khớp.

Các hoạt động được khuyến khích bao gồm:

• Vận động thụ động: Thực hiện các động tác co duỗi chân tay, xoay cổ chân nhẹ nhàng ngay tại giường bệnh.

• Tập hít thở: Ngồi dậy, tập hít sâu thở chậm để cải thiện chức năng phổi và giảm căng thẳng.

• Đi lại ngắn: Di chuyển nhẹ nhàng quanh phòng hoặc hành lang ngắn khoảng 5-10 phút mỗi lần.

• Sinh hoạt cá nhân: Tự thực hiện các việc nhẹ như chải đầu, đánh răng, thay quần áo để cơ thể quen dần với vận động.

Giai đoạn 2: Phục hồi tích cực (Từ tuần thứ 2 đến tuần thứ 12)

Đây là giai đoạn quan trọng nhất để tim "học lại" cách chịu đựng áp lực. Mục tiêu là tăng dần ngưỡng gắng sức của người bệnh một cách an toàn.

Bài tập chủ đạo: Đi bộ. Đi bộ được xem là bài tập vàng cho người bệnh tim vì dễ điều chỉnh tốc độ và ít gây áp lực đột ngột lên tim. Bạn có thể áp dụng nguyên tắc tăng tiến sau:

• Bắt đầu đi bộ trên đường bằng phẳng với tốc độ chậm trong 10-15 phút.

• Nếu thấy cơ thể đáp ứng tốt, hãy tăng thêm 5 phút mỗi tuần.

• Duy trì đều đặn 5-6 ngày/tuần.

Ngoài đi bộ, người bệnh có thể kết hợp đạp xe lực kế (xe đạp tập tại chỗ) với mức kháng lực thấp hoặc tập Yoga trị liệu tim mạch. Lưu ý với Yoga, cần tránh các tư thế đảo ngược đầu (như trồng chuối) hoặc giữ hơi quá lâu (nghiệm pháp Valsalva) vì dễ gây tăng huyết áp đột ngột.

Giai đoạn 3: Duy trì trọn đời (Sau 3 tháng)

Khi sức khỏe đã ổn định, mục tiêu chuyển sang duy trì cân nặng lý tưởng, kiểm soát mỡ máu và huyết áp lâu dài. Lúc này, người bệnh có thể đa dạng hóa bài tập để tránh nhàm chán như bơi lội, khiêu vũ dưỡng sinh hoặc chơi cầu lông nhẹ nhàng.

Cường độ tập luyện lý tưởng ở giai đoạn này là đạt được nhịp tim mục tiêu (thường là 50-70% nhịp tim tối đa), tuy nhiên con số cụ thể cần được bác sĩ xác định dựa trên kết quả kiểm tra gắng sức.

Làm sao để biết bạn đang tập đúng sức?

Không có máy móc nào nhạy bén bằng chính cơ thể bạn. Việc lắng nghe các tín hiệu cảnh báo là yếu tố sống còn để ngăn ngừa rủi ro trong lúc tập luyện.

Thử nghiệm "Talk test" (Kiểm tra giọng nói) là gì?

Đây là một mẹo đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả mà các bác sĩ thường khuyên bệnh nhân áp dụng. Khi đang đi bộ hay tập thể dục, hãy thử nói chuyện.

• Nếu bạn vẫn có thể nói trọn vẹn một câu ngắn mà không bị hụt hơi quá nhiều, nghĩa là cường độ tập đang ở mức phù hợp.

• Nếu bạn không thể nói nổi hoặc phải hổn hển ngắt quãng từng từ, nghĩa là bạn đang tập quá sức. Hãy giảm tốc độ lại ngay.

Những dấu hiệu báo động phải dừng tập ngay lập tức

Tập luyện là quan trọng nhưng an toàn mới là trên hết. Nếu gặp bất kỳ dấu hiệu nào dưới đây, hãy dừng tập ngay, tìm chỗ ngồi nghỉ ngơi và gọi hỗ trợ nếu triệu chứng không giảm:

• Đau thắt ngực, cảm giác đè nặng hoặc nóng rát vùng trước ngực (dù chỉ thoáng qua).

• Hoa mắt, chóng mặt, xây xẩm mặt mày, cảm giác nhà cửa quay cuồng.

• Mồ hôi vã ra lạnh toát ("mồ hôi hột") kèm theo cảm giác ớn lạnh.

• Nhịp tim rối loạn, cảm giác tim đập thình thịch hoặc bỏ nhịp (hụt hẫng trong lồng ngực).

• Khó thở dữ dội, không thể hít sâu.

Gợi ý không gian tập luyện cho cư dân Quận 7, TP.HCM

Bên cạnh việc tập luyện đúng kỹ thuật, môi trường tập luyện cũng ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả phục hồi, đặc biệt là với cư dân tại các đô thị lớn như TP.HCM.

Với đặc thù môi trường ô nhiễm và khói bụi là những tác nhân không tốt cho người bệnh tim mạch. Tuy nhiên, cư dân tại Quận 7, TP.HCM lại có lợi thế rất lớn nhờ sở hữu nhiều mảng xanh rộng lớn và thông thoáng. Việc tận dụng không gian xanh giúp phổi hoạt động tốt hơn, cung cấp nhiều oxy cho máu đi nuôi tim.

Một số địa điểm lý tưởng mà người bệnh có thể tham khảo để đi bộ vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát:

• Khu vực Hồ Bán Nguyệt - Cầu Ánh Sao: Đây là nơi có không khí thoáng đãng nhờ gió từ hồ, đường đi bộ rộng rãi và bằng phẳng, rất an toàn cho người cao tuổi.

• Công viên Nam Viên: Được mệnh danh là "lá phổi xanh" của khu vực với mật độ cây xanh cao, giúp giảm thiểu tối đa tiếng ồn và khói bụi xe cộ.

Lưu ý về thời tiết Sài Gòn: bệnh nhân cần đặc biệt chú ý và tránh tập luyện vào khung giờ nắng gắt (từ 10h sáng đến 3h chiều). Nhiệt độ cao làm cơ thể mất nước nhanh và tim phải đập nhanh hơn để làm mát cơ thể, nhanh làm mất sức. Thời điểm lý tưởng nhất là sáng sớm (5h30 - 7h00) hoặc chiều tối khi nắng đã tắt.

Lời khuyên từ PGS.TS.BS Huỳnh Kim Phượng

Phục hồi sau nhồi máu cơ tim là một chặng đường dài và cần sự cá nhân hóa. Không có một công thức chung cho tất cả mọi người. Người đã đặt stent mạch vành sẽ có lộ trình tập khác với người phẫu thuật bắc cầu; người trẻ tuổi sẽ có cường độ tập khác với người cao tuổi có kèm bệnh lý khác.

Tại Phòng khám Đa khoa SIHG, chúng tôi luôn nhấn mạnh vai trò của việc thăm khám kỹ lưỡng trước khi bắt đầu bất kỳ chương trình tập luyện nào. Bệnh nhân thường được chỉ định thực hiện các bài kiểm tra chuyên sâu như đo điện tim (Holter), siêu âm tim hoặc nghiệm pháp gắng sức tim mạch hô hấp (CPET).

Dựa trên các chỉ số thực tế này, các bác sĩ tim mạch sẽ xác định chính xác "ngưỡng an toàn" của trái tim bạn. Từ đó, một phác đồ tập luyện và chế độ ăn DASH “đo ni đóng giày” riêng cho bạn sẽ được thiết lập, giúp tối ưu hóa hiệu quả phục hồi và giảm thiểu rủi ro tái phát.

Hãy coi việc tập luyện khoa học và ăn uống lành mạnh là "đôi cánh" giúp trái tim bạn khỏe mạnh trở lại. Đừng ngần ngại tham khảo ý kiến bác sĩ để có những bước đi vững chắc và an toàn nhất.

 Cố vấn chuyên môn cho bài viết

PGS.TS.BS. Huỳnh Kim Phượng là Bác sĩ chuyên khoa Nội tổng quát – Nội Tim mạch với hơn 35 năm kinh nghiệm trong thăm khám, chẩn đoán và điều trị.
Bác sĩ nguyên là Trưởng khoa Trung tâm Chăm sóc Sức khỏe theo yêu cầu – Bệnh viện Chợ Rẫy, 
Hiện Bác sĩ đang giảng dạy tại Đại học Y Dược TP.HCM, Đại học Y Phạm Ngọc Thạch và Đại học Y Dược Cần Thơ đồng thời là giám đốc y khoa tại Phòng khám Đa khoa SIHG Quận 7.