Nếu bạn từng gặp tình trạng khí hư bất thường, ngứa rát âm đạo hoặc tái viêm âm đạo sau khi vừa điều trị dứt, thì rất có thể bạn đang đối mặt với một tác nhân quen thuộc: nấm Candida albicans.

Đây là một loại nấm men cư trú tự nhiên trong âm đạo. Bình thường, chúng sống cân bằng cùng với các vi sinh vật khác. Nhưng chỉ cần gặp môi trường thuận lợi, chúng có thể phát triển mạnh và gây viêm nấm. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu:

• Nấm Candida albicans là gì?

• Vì sao loại nấm này có thể chuyển từ vô hại thành tác nhân gây bệnh?

• Cơ chế gây bệnh của nấm Candida albicans?

• Và làm thế nào để nhận biết bạn có đang nhiễm loại nấm này hay không?

Nấm Candida là gì?

Candida albicans là tên khoa học của một loại nấm men (yeast) thuộc họ Candida, thường tồn tại trong đường tiêu hóa, miệng và đặc biệt là âm đạo của phụ nữ. Trong môi trường ổn định, chúng không gây hại. Nhưng khi hệ vi sinh âm đạo bị xáo trộn – chẳng hạn như dùng kháng sinh kéo dài, thay đổi nội tiết tố, hoặc độ pH âm đạo vượt quá 4.5, Candida có thể phát triển quá mức và gây viêm nhiễm.

“Candida albicans là nguyên nhân phổ biến gây viêm âm đạo do nấm ở phụ nữ. Loại nấm này không phải từ bên ngoài xâm nhập, mà vẫn luôn tồn tại trong cơ thể, bùng phát khi gặp môi trường thuận lợi”
— BS CKII. Nguyễn Kim Hoa, Chuyên khoa Sản Phụ Khoa, Phòng khám Đa khoa SIHG

Đặc điểm sinh học của Nấm Candida albicans:

• Sống cộng sinh: luôn có mặt trong cơ thể, nhưng chỉ gây hại khi phát triển quá mức.

• Tăng sinh nhanh: chỉ trong vài giờ, Candida có thể nhân đôi số lượng.

• Tính lưỡng hình (dimorphism): có thể tồn tại dưới hai dạng – dạng men và dạng sợi giả.

Hình dạng và khả năng thích nghi

Candida albicans có khả năng chuyển đổi hình thái tùy vào điều kiện môi trường, đây là phương thức sinh học giúp chúng dễ dàng xâm nhập vào cơ thể và né tránh hệ miễn dịch.

• Dạng men (yeast form):
  Là dạng hình tròn hoặc bầu dục, nhỏ, sinh sản bằng nảy chồi. Khi còn sống hòa bình trong âm đạo, nấm Candida phần lớn thời gian sinh trưởng đều ở dạng này.

• Dạng sợi giả (pseudohyphae):
  Khi có điều kiện thuận lợi (ẩm ướt, mất cân bằng pH, miễn dịch suy giảm), Candida chuyển sang dạng sợi – kéo dài, đâm xuyên lớp biểu mô âm đạo và gây viêm nhiễm.

Đây là giai đoạn có khả năng gây viêm nhiễm nặng nhất. Khi ở dạng sợi, Candida dễ bám dính vào niêm mạc và sản xuất các enzyme phân hủy mô. Không chỉ gây ngứa ngáy, làm khí hư trắng như bã đậu, mà còn tăng nguy cơ tái nhiễm dai dẳng nếu điều trị không đúng cách.

Cơ chế gây bệnh của nấm Candida albicans?

Quá trình gây bệnh của nấm Candida bắt đầu bằng khả năng bám dính mạnh vào tế bào biểu mô âm đạo – bước đầu tiên và quan trọng nhất.

Candida albicans sử dụng protein bề mặt gọi là adhesins để nhận diện và bám vào lớp niêm mạc. Một số protein còn có khả năng tương tác với tế bào, điều chỉnh phản ứng viêm và tránh được sự nhận diện của hệ miễn dịch.

Khi đã bám vững, nấm bắt đầu:

• Tiết enzyme phân giải mô: như protease [1] và phospholipase A2 [2] – giúp phá vỡ hàng rào tế bào.

• Tạo biofilm (màng sinh học): một lớp màng dính giúp nấm "ẩn nấp" khỏi kháng sinh và tế bào miễn dịch.

“Candida có cơ chế thích nghi rất hiệu quả – chúng không chỉ bám, mà còn tạo thành mạng lưới màng sinh học bảo vệ. Đây là lý do khiến nhiều trường hợp điều trị khỏi xong vẫn tái phát”
— BS CKII. Nguyễn Kim Hoa, Phòng khám Đa khoa SIHG

Điều kiện nào khiến Candida bùng phát mạnh mẽ?

Bạn có thể đang nuôi dưỡng Candida mà không hề biết, đặc biệt khi có những yếu tố sau:

• Môi trường âm đạo ẩm ướt, bí bách: mặc đồ lót quá chật, thấm hút kém, vệ sinh không đúng cách.

• Độ pH thay đổi: dùng dung dịch vệ sinh có độ pH không phù hợp (pH >4.5) sẽ phá vỡ môi trường lý tưởng cho lợi khuẩn, tạo cơ hội cho nấm phát triển.

• Dùng kháng sinh kéo dài: tiêu diệt cả vi khuẩn có lợi, phá vỡ hàng rào bảo vệ tự nhiên.

• Nội tiết tố dao động: như khi mang thai, tiền mãn kinh, hoặc dùng thuốc tránh thai dài ngày.

• Suy giảm miễn dịch: do stress, bệnh mạn tính, thiếu ngủ.

Vì sao Candida albicans dễ kháng thuốc?

Một trong những lý do khiến nhiều phụ nữ gặp phiền toái với tình trạng viêm nấm âm đạo tái đi tái lại, chính là khả năng kháng thuốc cao của Candida albicans.
Đây là loại nấm có nhiều cơ chế sinh học giúp chúng kháng lại tác động của thuốc điều trị, đặc biệt là các thuốc kháng nấm nhóm azole (như Fluconazole, Clotrimazole).

Dưới đây là ba cơ chế chính khiến Candida albicans trở nên khó trị:

• Tạo màng sinh học (biofilm):
  Khi Candida hình thành lớp biofilm, thuốc kháng nấm không thể thấm sâu vào để tiêu diệt toàn bộ. Lớp màng này như một “tấm khiên” bảo vệ nấm khỏi tác nhân bên ngoài.

• Bơm đẩy thuốc ra ngoài:
  Nấm có hệ thống protein bơm thuốc (efflux pumps), giúp đẩy các phân tử thuốc ra khỏi tế bào trước khi chúng phát huy tác dụng.

• Biến đổi gen đích của thuốc:
  Một số chủng Candida có khả năng đột biến gen, khiến thuốc không còn nhận diện được mục tiêu để tiêu diệt.

“Chỉ định thuốc kháng nấm cần dựa trên xét nghiệm cụ thể. Việc tự ý dùng thuốc hoặc mua theo toa cũ dễ khiến nấm kháng thuốc, rất khó kiểm soát về sau.”
— BS CKII. Nguyễn Kim Hoa, Chuyên khoa Sản Phụ Khoa, Phòng khám Đa khoa SIHG

Xét nghiệm giúp phát hiện nấm Candida

Khi có các triệu chứng nghi ngờ như khí hư trắng như bã đậu, ngứa rát âm đạo, sưng đỏ vùng kín, bạn nên đến cơ sở y tế để được bác sĩ kiểm tra, thay vì tự điều trị tại nhà. Bác sĩ sẽ chỉ định thực hiện các xét nghiệm giúp xác định chính xác có phải do Candida albicans hay không.

Soi tươi khí hư – phương pháp phổ biến và nhanh chóng nhất

Soi tươi khí hư là phương pháp đơn giản nhưng rất hiệu quả, được sử dụng phổ biến tại các cơ sở y tế chuyên sản phụ khoa.

Ưu điểm:

• Nhanh chóng – có kết quả chỉ sau vài phút.

• Dễ thực hiện, chi phí thấp.

• Có thể xác định được mật độ nấm cũng như dạng chuyển đổi của chúng (men ↔ sợi).

“Soi tươi khí hư là bước đầu tiên quan trọng để nhận diện tình trạng viêm nấm. Khi thực hiện đúng kỹ thuật, kết quả này giúp định hướng chẩn đoán rất đáng tin cậy.”
— BS CKII. Nguyễn Kim Hoa, Chuyên khoa Sản Phụ Khoa, Phòng khám Đa khoa SIHG

Xem thêm: Hệ vi sinh âm đạo là gì?

Kết luận

Candida albicans là một phần tự nhiên trong hệ vi sinh của cơ thể, nhưng khi gặp điều kiện thuận lợi, chúng có thể biến thành tác nhân gây viêm âm đạo tái phát khó điều trị. Từ khả năng chuyển đổi hình thái, tiết enzym phá hủy mô, cho đến việc tạo màng sinh học, loại nấm này có nhiều phương thức để né tránh hệ miễn dịch và kháng lại nhiều loại thuốc nếu không được phát hiện và xử lý đúng cách.

Việc nhận biết sớm các dấu hiệu như khí hư vón cục, ngứa rát vùng kín, cùng với thực hiện xét nghiệm soi tươi khí hư là chìa khóa để kiểm soát hiệu quả tình trạng viêm do nấm Candida. Đây cũng là bước đầu tiên để bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, hạn chế nguy cơ tái nhiễm, đặc biệt ở phụ nữ đã có gia đình hoặc đang trong giai đoạn thay đổi nội tiết.

Giữ cân bằng pH âm đạo, vệ sinh đúng cách, khám phụ khoa định kỳ và không tự ý dùng thuốc là một số lưu ý có thể giúp bạn duy trì một môi trường âm đạo khỏe mạnh, ngăn chặn nấm Candida tái phát.

Bạn nên làm gì tiếp theo?

Khi nhận thấy các dấu hiệu như khí hư bất thường, ngứa rát vùng kín, khó chịu khi quan hệ, hoặc đơn giản chỉ là cảm giác không yên tâm về sức khỏe phụ khoa, điều quan trọng là không nên tự ý dùng thuốc tại nhà. Việc đến cơ sở y tế để được kiểm tra đúng phương pháp – đặc biệt là soi tươi khí hư – sẽ giúp bạn nhận diện nguyên nhân gây viêm ngay từ đầu và có hướng điều trị hiệu quả.

Tại Phòng khám Đa khoa SIHG, quy trình dịch vụ khám phụ khoa quận 7 được thiết kế bài bản, nhẹ nhàng, kết hợp cùng trang thiết bị hiện đại như máy siêu âm đa năng V8, hệ thống xét nghiệm Sysmex, hỗ trợ chẩn đoán nấm Candida và các bệnh lý phụ khoa khác một cách chuẩn xác và nhanh chóng.

Xem thêm: Trang thiết bị chẩn đoán phụ khoa tại sihg

Mọi chi tiết xin liên hệ:

Phòng khám đa khoa SIHG

📍 Địa chỉ: Số 16, Đường Tôn Dật Tiên, Phường Tân Hưng, TP. HCM (kế bên Aeon Citimart)
📞 Hotline: 0902681711 – 0906801711

Cố vấn chuyên môn cho bài viết

BS CKII. Nguyễn Kim Hoa với hơn 35 năm trong ngành Sản phụ khoa, đặc biệt hơn 27 năm công tác tại bệnh viện Từ Dũ: nguyên là Phó Trưởng Khoa dịch vụ yêu cầu khu N, Phó trưởng khoa phòng cấp cứu chống độc. Là thành viên nhiều hiệp hội Y khoa tại TPHCM.  Hiện Bác sĩ đang công tác tại Phòng khám đa khoa SIHG Quận 7. Xem thêm về Bác Sĩ

Chú thích: 

[1] Protease (còn được gọi là proteinase hay peptidase) (EC.3.4.) là nhóm enzym thủy phân có khả năng cắt mối liên kết peptide (-CO~NH-) trong các phân tử polypeptide, protein và một số cơ chất khác tương tự thành các amino acid tự do hoặc các peptide phân tử thấp. Trong cùng một phản ứng, các protease khác nhau có các hướng xúc tác khác nhau. Nguồn Wikipedia

[2] Phospholipase A2 (PLA2s) EC 3.1.1.4 là các enzyme chứa gốc axit béo ở vị trí hai của phospholipid, thủy phân liên kết giữa "đuôi" axit béo thứ hai và phân tử glycerol. loại phospholipase này nhận biết liên kết sn-2 acyl của phospholipid và xúc tác thủy phân liên kết, giải phóng axit arachidonic và axit lysophosphatidic. Sau khi cyclooxygenase hoặc lipoxygenase lần lượt xúc tác, axit arachidonic biến đổi thành các chất hoạt động tên là eicosanoid. Eicosanoid bao gồm prostaglandin và leukotriene, được phân loại là chất trung gian gây viêm và chống viêm. Nguồn Wikipedia