Ngoại tâm thu thất là gì

Ngoại tâm thu thất là một trong những nguyên nhân thường gặp gây rối loạn nhịp tim ở người trưởng thành, khiến tim đập không đều, lúc nhanh lúc chậm, có cảm giác “hụt một nhịp rồi đập bù mạnh”. Tim của chúng ta có 4 ngăn: hai tâm nhĩ và hai tâm thất. Bình thường, một “trung tâm phát nhịp” ở tâm nhĩ sẽ phát tín hiệu điện đều đặn xuống tâm thất, giúp tim co bóp nhịp nhàng và bơm máu đi nuôi cơ thể.

Trong ngoại tâm thu thất, tâm thất tự co bóp sớm trước khi nhận tín hiệu từ tâm nhĩ. Nhịp co bóp “đi trước” này thường không bơm được đủ máu ra ngoài, làm cho nhịp tim bị lệch, nhịp mạch cũng không đều theo. Bệnh nhân có thể cảm thấy tim đập loạn, giật mạnh, hụt hẫng hoặc đánh trống ngực khó chịu trong chốc lát.

Ngoại tâm thu thất xuất hiện trên điện tim như thế nào?

Để phát hiện ngoại tâm thu thất, bác sĩ thường chỉ định đo điện tim (ECG). Đây là phương pháp cận lâm sàng đơn giản, không xâm lấn, ghi lại hoạt động điện của tim trong vài giây.

Trên bản ghi điện tim, ngoại tâm thu thất xuất hiện như một nhịp chen ngang khác biệt so với các nhịp bình thường, với hình dạng sóng điện rộng, méo và đến sớm hơn thời điểm dự kiến. Sau đó thường là một khoảng nghỉ dài hơn bình thường, tương ứng với cảm giác “hẫng một nhịp rồi đập bù mạnh” mà nhiều người mô tả.

Trong thực hành, bác sĩ có thể dùng các thuật ngữ như “ngoại tâm thu thất đơn ổ, đa ổ, theo cặp, nhịp đôi, nhịp ba”… để mô tả cách sắp xếp các nhịp sớm này. Những thuật ngữ này chủ yếu dành cho chuyên môn; với bạn, điều quan trọng là hiểu rằng số lượng và kiểu ngoại tâm thu thất càng phức tạp thì càng cần được đánh giá kỹ hơn về nguy cơ kèm theo.

Nguyên nhân gây ngoại thu tâm thất phổ biến

Ngoại tâm thu thất có thể xuất hiện do bệnh lý tại tim, do các rối loạn trong cơ thể hoặc đơn giản là do thói quen sinh hoạt và căng thẳng kéo dài. Ở một số người, nguyên nhân không tìm được rõ ràng, nhưng vẫn cần sàng lọc để loại trừ bệnh tim tiềm ẩn. 

Nguyên nhân ngoại tâm thu thất xuất phát từ bệnh tim

Một nhóm nguyên nhân quan trọng là các bệnh lý tim mạch thực sự. Khi cấu trúc hoặc chức năng tim bị thay đổi, hệ thống dẫn truyền điện trong tim dễ hoạt động bất thường, từ đó xuất hiện các nhịp sớm từ tâm thất.

Một số bệnh tim thường gặp liên quan đến ngoại tâm thu thất:

• Bệnh mạch vành: mạch máu nuôi tim bị hẹp gây thiếu máu cơ tim, làm tế bào cơ tim nhạy hơn với rối loạn nhịp.

• Tăng huyết áp lâu năm: khiến thành tim dày lên, tâm tim giãn ra, làm thay đổi cấu trúc và đường dẫn truyền điện.

• Bệnh van tim (do thấp tim, thoái hóa, sa van…): tim phải làm việc nhiều hơn, dễ xuất hiện nhịp đập bất thường.

• Suy tim, bệnh cơ tim giãn hoặc phì đại: tổn thương cơ tim làm các tín hiệu điện không ổn định, từ đó sinh ra ngoại tâm thu thất. Ở những người đã từng nhồi máu cơ tim, đặt stent mạch vành, phẫu thuật tim, ngoại tâm thu thất cần được chú ý hơn vì có thể là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ rối loạn nhịp nghiêm trọng hoặc suy tim tiến triển.

Nguyên nhân ngoại tâm thu thất do yếu tố ngoài tim

Không phải lúc nào ngoại tâm thu thất cũng xuất phát từ bệnh tim. Nhiều rối loạn trong cơ thể cũng có thể làm tim “dễ cáu kỉnh” và phát sinh nhịp sớm:

• Rối loạn tuyến giáp, đặc biệt là cường giáp, khiến tim đập nhanh, mạnh, dễ lạc nhịp.

• Thiếu máu, thiếu oxy do các bệnh lý mạn tính (bệnh phổi, bệnh lý huyết học…) làm tim phải co bóp nhiều hơn để bù trừ.

• Rối loạn điện giải (thiếu kali, magiê…) có thể xảy ra sau tiêu chảy kéo dài, nôn ói, dùng thuốc lợi tiểu không đúng cách.

• Một số thuốc điều trị và chất kích thích như thuốc thông mũi, thuốc chống dị ứng, thuốc điều trị hen, thuốc giảm cân… cũng có thể làm tăng nguy cơ xuất hiện ngoại tâm thu thất. 

Ở những trường hợp này, điều quan trọng là tìm và điều chỉnh nguyên nhân gốc (ổn định tuyến giáp, bù điện giải, điều chỉnh thuốc…) để nhịp tim trở lại ổn định.

Ngoại tâm thu thất do lối sống và thói quen hằng ngày

Lối sống hiện đại với nhiều áp lực cũng là một trong những nguyên nhân chính khiến ngoại tâm thu thất. Ngay cả khi không có bệnh lý về tim, bạn vẫn có thể xuất hiện nhịp tim sớm nếu:

• Thường xuyên căng thẳng, lo âu, stress kéo dài.

• Thức khuya, thiếu ngủ, làm việc quá sức, ít vận động.

• Dùng nhiều cà phê, trà đặc, nước tăng lực, hút thuốc lá.

• Uống rượu bia thường xuyên, đặc biệt là uống nhiều trong một khoảng thời gian ngắn. 

Các yếu tố trên làm tăng hoạt động của hệ thần kinh giao cảm, kích thích tim đập nhanh, mạnh, dễ xuất hiện nhịp sớm từ tâm thất. Ở nhóm này, việc thay đổi lối sống (ngủ đủ, giảm cà phê, hạn chế rượu bia, bỏ thuốc lá, tập thể dục đều) thường giúp giảm rõ rệt tần suất ngoại tâm thu thất theo thời gian.

Ngoại tâm thu thất có triệu chứng gì? Vì sao có người cảm nhận rõ, có người hoàn toàn không thấy?

Ở người có triệu chứng – vì sao lại thấy hồi hộp, trống ngực, khó chịu ngực?

Khi xảy ra một nhịp ngoại tâm thu thất, tim co bóp sớm hơn bình thường. Lúc đó, buồng tim chưa kịp đầy máu, nên nhịp co bóp này:

• Bơm rất ít máu ra ngoài.

• Cơ thể “cảm” như tim bỏ qua một nhịp, hay còn gọi là “hụt một nhịp”.

Ngay sau đó, tim thường nghỉ lâu hơn một chút rồi mới đập lại bình thường. Trong khoảng nghỉ này, máu dồn vào tim nhiều hơn, vì thế nhịp tiếp theo sẽ mạnh hơn. Bạn sẽ thấy:

• Tim đập thình thịch, giật mạnh trong lồng ngực.

• Có cảm giác nhịp tim không đều, lúc nhanh lúc chậm trong vài giây.

Từ chuỗi “một nhịp bơm ít máu” + “một nhịp đập bù rất mạnh” như vậy, người bệnh dễ xuất hiện các triệu chứng:

• Hồi hộp, trống ngực: do nhịp bù đập quá mạnh, bạn cảm thấy rõ từng cú đập trong ngực hoặc lên tận cổ.

• Căng tức, khó chịu vùng ngực: khi nhiều nhịp ngoại tâm thu xuất hiện liên tiếp, tim bơm máu không đều, mạch máu trong lồng ngực thay đổi nhanh, gây cảm giác nặng ngực hoặc khó chịu mơ hồ.

• Chóng mặt, choáng váng: nếu nhiều nhịp bơm ít máu xảy ra gần nhau, lượng máu lên não tạm thời giảm nhẹ, bạn có thể thấy xây xẩm, bước đi không vững.

• Khó thở, hụt hơi: tim bơm máu không ổn định làm cơ thể thiếu oxy thoáng qua, bạn cảm thấy thở gấp hơn bình thường, nhất là khi đang đi lại, leo cầu thang.

Ở người đã có bệnh tim sẵn (như bệnh mạch vành, suy tim, bệnh van tim), dự trữ máu của tim vốn đã kém. Chỉ cần một số nhịp “lạc nhịp” là đã đủ khiến:

• Huyết áp dao động mạnh.

• Máu lên não, lên phổi không đều.

Vì vậy, nhóm này rất dễ thấy triệu chứng rõ rệt: chỉ cần vài cơn ngoại tâm thu thất là đã hồi hộp, mệt, khó thở, chóng mặt.

Ở người không có triệu chứng – vì sao tim “lạc nhịp” mà vẫn không thấy gì?

Ngược lại, có không ít người cũng có ngoại tâm thu thất, đo điện tim vẫn thấy nhịp “đi sớm”, nhưng bản thân hoàn toàn không hề cảm nhận. Có vài lý do chính:

Thứ nhất, tim vẫn bơm đủ máu nên cơ thể không “than phiền”.
Ở những người này:

• Ngoại tâm thu thất xuất hiện thưa thớt, không dồn dập.

• Giữa các nhịp “lạc” vẫn có rất nhiều nhịp bình thường.

Nhờ vậy, lượng máu bơm ra tổng thể trong ngày vẫn đủ, huyết áp không dao động nhiều. Não, phổi, các cơ quan khác không thiếu máu, nên không có chóng mặt, không khó thở, không mệt bất thường.

Thứ hai, não bộ “lọc” bớt tín hiệu từ cơ thể.
Cơ thể chúng ta lúc nào cũng gửi vô số tín hiệu lên não: nhịp tim, nhịp thở, hoạt động tiêu hóa, cử động cơ bắp… Nếu não “để ý” tất cả cùng lúc, chúng ta sẽ rất khó chịu. Vì vậy, não thường bỏ qua những tín hiệu nhẹ, lặp lại, chỉ báo động khi có thay đổi lớn.

Ở người có ngoại tâm thu thất nhẹ, tim chỉ lệch nhịp trong tích tắc, lực đập không quá mạnh, não có thể coi đó là chuyện “vặt vãnh” và không phát tín hiệu cảnh báo khiến bạn chú ý.

Thứ ba, cơ thể dần “quen” với nhịp tim lạc nhịp.
Nếu ngoại tâm thu thất xuất hiện trong thời gian dài nhưng không nhiều, cơ thể có xu hướng “thích nghi” dần. Người bệnh:

• Vẫn sinh hoạt bình thường.

• Không so sánh rõ được “hồi đó” và “bây giờ” khác nhau thế nào.

Do vậy, những thay đổi nhỏ của nhịp tim rất dễ bị coi là bình thường, chỉ đến khi đo điện tim mới phát hiện ra.

Thứ tư, nhiều người quá bận rộn nên không chú ý đến cảm giác trong cơ thể.
Người làm việc căng thẳng, tập trung cao độ, thường xuyên nhìn màn hình, xử lý nhiều việc cùng lúc rất dễ:

• Bỏ qua các cảm giác thoáng qua như vài nhịp hồi hộp, trống ngực nhẹ.

• Chỉ khi triệu chứng trở nên rõ hơn (chóng mặt, khó thở, mệt nhiều) mới nhận ra.

Khi nào nên đi khám

Ngoại tâm thu thất có triệu chứng – khi nào cần đi khám?

Bạn nên đi khám bác sĩ tim mạch sớm nếu có ngoại tâm thu thất kèm theo một trong các dấu hiệu sau:

• Hồi hộp, trống ngực, cảm giác tim hụt nhịp rồi đập mạnh, lặp lại nhiều lần trong ngày.

• Cảm giác tức ngực, nặng ngực, khó chịu vùng ngực, nhất là khi đi bộ, leo cầu thang.

• Chóng mặt, choáng váng, xém ngất, mệt lả.

• Bạn đã có sẵn tăng huyết áp, đái tháo đường, mỡ máu cao, bệnh tim mạch.

Những triệu chứng này cho thấy nhịp tim bất thường đã ảnh hưởng tới lượng máu lên não và các cơ quan, không nên chờ đợi thêm.

Ngoại tâm thu thất không có triệu chứng – nên tầm soát ra sao?

Nếu đo điện tim tình cờ phát hiện ngoại tâm thu thất nhưng bạn không cảm thấy gì, bạn vẫn nên:

• Khám tim mạch ít nhất 2 năm một lần, để bác sĩ đánh giá: tần suất ngoại tâm thu thất, có bệnh tim nền hay không.

• Làm các kiểm tra cơ bản theo chỉ định (khám lâm sàng, đo điện tim, có thể thêm siêu âm tim, xét nghiệm máu…).

• Sau đó, tái khám định kỳ theo lịch hẹn với bác sĩ

Kết luận

Ngoại tâm thu thất là những nhịp tim đập sớm từ buồng thất, có thể gây cảm giác hồi hộp, hụt nhịp, trống ngực hoặc hoàn toàn không có triệu chứng. Ở người có bệnh tim mạch, tăng huyết áp, đái tháo đường, mỡ máu cao…, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo tim đang hoạt động không ổn định và cần đi khám sớm. Ngay cả khi không có triệu chứng nhưng đã từng được ghi nhận ngoại tâm thu thất hoặc có nhiều yếu tố nguy cơ, bạn vẫn nên tầm soát tim mạch định kỳ.

Cố vấn chuyên môn cho bài viết

PGS.TS.BS. Huỳnh Kim Phượng là Bác sĩ chuyên khoa Nội tổng quát – Nội Tim mạch với hơn 35 năm kinh nghiệm trong thăm khám, chẩn đoán và điều trị.
Bác sĩ từng là Trưởng khoa Trung tâm Chăm sóc Sức khỏe theo yêu cầu – Bệnh viện Chợ Rẫy, 
Hiện Bác sĩ đang giảng dạy tại Đại học Y Dược TP.HCM, Đại học Y Phạm Ngọc Thạch và Đại học Y Dược Cần Thơ đồng thời là giám đốc y khoa tại Phòng khám Đa khoa SIHG Quận 7.