Kinh nguyệt không chỉ là “tháng nào cũng đến một lần” mà còn là tấm gương phản chiếu sức khỏe nội tiết và sinh sản của phụ nữ. Khi chu kỳ bỗng thưa dần rồi mất hẳn nhiều tháng, rất nhiều người băn khoăn: “Vì sao mình bị vô kinh?” và lo lắng không biết tình trạng này có nguy hiểm hay không.

Vô kinh có thể liên quan tới mang thai, cho con bú, nhưng cũng có thể là dấu hiệu của rối loạn nội tiết, bệnh lý buồng trứng, tử cung, tuyến yên, tuyến giáp hoặc ảnh hưởng từ lối sống, cân nặng, thuốc và bệnh mạn tính.

Các nhóm nguyên nhân thường gặp khiến phụ nữ bị vô kinh

Nhóm nguyên nhân sinh lý

Ở nhiều phụ nữ, vô kinh xuất hiện trong những giai đoạn hoàn toàn bình thường của cơ thể, được gọi là vô kinh sinh lý.

• Mang thai:
  Khi trứng đã thụ tinh và làm tổ trong buồng tử cung, niêm mạc tử cung được giữ lại để nuôi thai, không bong ra như chu kỳ kinh bình thường. Vì vậy, vô kinh là một trong những dấu hiệu sớm nhất gợi ý mang thai.

• Sau sinh và cho con bú:
  Sau sinh, cơ thể tiết nhiều hormone prolactin để kích thích sản xuất sữa. Prolactin đồng thời ức chế quá trình rụng trứng, khiến chu kỳ kinh nguyệt bị ngừng hoặc trở lại chậm. Có người có kinh lại sau vài tháng, nhưng cũng có người vô kinh gần cả năm khi cho con bú hoàn toàn.

• Tiền mãn kinh – mãn kinh:
  Khi bước vào giai đoạn tiền mãn kinh, buồng trứng hoạt động kém dần, chu kỳ trở nên thưa, lượng máu kinh ít đi rồi ngừng hẳn. Vô kinh lúc này là một phần của quá trình lão hóa sinh lý.

Dù là vô kinh sinh lý, nếu đi kèm các dấu hiệu bất thường khác như ra thêm máu, đau bụng nhiều, sụt cân không rõ lý do… thì vẫn nên đi khám để loại trừ bệnh lý khác.

Nhóm nguyên nhân do rối loạn nội tiết và trục dưới đồi – tuyến yên – buồng trứng

Chu kỳ kinh nguyệt được điều hòa bởi trục dưới đồi – tuyến yên – buồng trứng. Khi một trong các “mắt xích” này bị rối loạn, kinh nguyệt dễ trở nên thất thường, thưa dần hoặc biến mất.

Những yếu tố thường gặp gây rối loạn trục nội tiết gồm:

• Stress kéo dài, áp lực công việc, thiếu ngủ:
  Căng thẳng là “kẻ thù” của nội tiết. Khi cơ thể phải đối mặt với stress kéo dài, vùng dưới đồi – tuyến yên có thể “ưu tiên” cho các chức năng sống còn, giảm chú ý đến sinh sản, dẫn đến kinh thưa, rồi vô kinh.

• Giảm cân nhanh, ăn kiêng cực đoan, rối loạn ăn uống:
  Khi cơ thể thiếu năng lượng trầm trọng, não bộ nhận tín hiệu “không đủ sức” để mang thai, từ đó ức chế rụng trứng, làm mất kinh.

• Tập luyện thể thao quá sức:
  Những người tập luyện với cường độ cao, đặc biệt là vận động viên hoặc người tập nặng trong thời gian dài, dễ bị rối loạn kinh nguyệt hoặc vô kinh do cơ thể thường xuyên trong tình trạng căng quá mức.

• Bệnh lý tuyến yên, vùng dưới đồi:
  U tuyến yên, tăng prolactin máu, tổn thương sau phẫu thuật, chấn thương… có thể làm giảm hormone kích thích buồng trứng, gây vô kinh, kèm theo triệu chứng đau đầu, nhìn mờ, tiết sữa bất thường.

Nhóm nguyên nhân do bệnh lý buồng trứng

Buồng trứng là “trung tâm” của hoạt động sinh sản ở phụ nữ. Khi buồng trứng gặp vấn đề, kinh nguyệt gần như chắc chắn bị ảnh hưởng.

Hai nhóm nguyên nhân thường gặp là:

• Buồng trứng đa nang (PCOS):

• Là rối loạn nội tiết phổ biến ở phụ nữ trong tuổi sinh sản.

• Đặc trưng bởi kinh thưa hoặc vô kinh, mụn trứng cá, rậm lông, tăng cân, béo bụng.

• Bên trong buồng trứng có nhiều nang nhỏ, phóng noãn không đều hoặc không rụng trứng, làm khó thụ thai.

• Suy buồng trứng sớm:

• Buồng trứng “già đi” sớm hơn bình thường, giảm sản xuất hormone sinh dục nữ.

• Biểu hiện bằng vô kinh hoặc kinh rất thưa, kèm theo bốc hỏa, khô vùng kín, giảm ham muốn, mệt mỏi.

• Ảnh hưởng nhiều đến khả năng mang thai và sức khỏe xương, tim mạch nếu không được phát hiện sớm.

Ngoài ra, các bệnh lý khác như u buồng trứng, phẫu thuật cắt một phần hoặc toàn bộ buồng trứng, xạ trị vùng chậu… cũng có thể dẫn tới vô kinh.

Nhóm nguyên nhân do tử cung, cổ tử cung và phẫu thuật sản phụ khoa

Trong mỗi chu kỳ kinh nguyệt, lớp niêm mạc tử cung dày lên rồi bong ra, tạo thành hiện tượng hành kinh. Khi tử cung bị tổn thương hoặc biến dạng, kinh nguyệt có thể thay đổi rõ rệt.

Một nguyên nhân khá thường gặp là dính buồng tử cung sau:

• Nạo hút thai, nạo buồng tử cung.

• Phẫu thuật can thiệp trong buồng tử cung.

• Nhiễm trùng, viêm dính sau thủ thuật.

Khi lớp niêm mạc tử cung bị tổn thương, các bề mặt dính lại với nhau, máu kinh không thể hình thành và thoát ra như bình thường, dẫn đến kinh rất ít hoặc vô kinh. Một số phụ nữ mô tả là “tới ngày nhưng chỉ tức bụng, không thấy ra máu”.

Dị tật bẩm sinh của tử cung, cổ tử cung hoặc âm đạo cũng có thể khiến máu kinh không thoát ra được, gây đau bụng nhiều mỗi kỳ mà vẫn không thấy kinh, hoặc vô kinh từ sớm.

Thuốc và bệnh mãn tính gây vô kinh

Một số loại thuốc có thể gây rối loạn hoặc mất kinh, nhất là khi dùng kéo dài:

• Thuốc tránh thai nội tiết (khi đang dùng hoặc ngay sau khi ngưng).

• Thuốc điều trị ung thư (hóa trị, một số thuốc nhắm trúng đích, nội tiết).

• Thuốc điều trị rối loạn tâm thần, trầm cảm, động kinh…

Ngoài ra, các bệnh mạn tính như bệnh tuyến giáp, đái tháo đường, suy gan, suy thận, rối loạn tự miễn… cũng có thể tác động gián tiếp đến chu kỳ kinh. Cơ thể trong những trường hợp này phải “dồn lực” cho các cơ quan quan trọng, nên chức năng sinh sản thường bị giảm ưu tiên, dẫn đến kinh thưa hoặc vô kinh.

Yếu tố lối sống và cân nặng

Lối sống hiện đại góp phần không nhỏ vào tình trạng vô kinh ở phụ nữ. Một số thói quen tưởng chừng “vô hại” lại dai dẳng làm rối loạn chu kỳ:

• Thức khuya, làm việc ca đêm, sử dụng nhiều thiết bị điện tử trước khi ngủ.

• Uống nhiều cà phê, nước tăng lực, rượu bia, hút thuốc lá.

• Ít vận động, ngồi nhiều, căng thẳng kéo dài vì công việc, gia đình.

Cân nặng cũng là yếu tố quan trọng:

• Thừa cân – béo phì: mô mỡ hoạt động như một “tuyến nội tiết” thứ hai, làm thay đổi nồng độ hormone, dễ gây rối loạn phóng noãn và vô kinh.

• Thiếu cân, suy dinh dưỡng: cơ thể thiếu năng lượng, não bộ “ngắt” bớt chức năng sinh sản để ưu tiên cho sự sống còn.

Điều chỉnh lối sống lành mạnh, duy trì cân nặng hợp lý không chỉ giúp kinh nguyệt ổn định hơn mà còn có lợi cho sức khỏe toàn thân.

Vô kinh có nguy hiểm không?

Vô kinh ảnh hưởng đến khả năng sinh sản

Về mặt sinh sản, vô kinh gần như luôn đồng nghĩa với bất thường trong rụng trứng. Khi trứng không rụng đều hoặc không rụng, việc thụ thai trở nên khó khăn hơn nhiều.

Nếu vô kinh kéo dài mà không được đánh giá và xử trí kịp thời, phụ nữ có thể đối mặt với:

• Khó thụ thai, hiếm muộn:
  Các chu kỳ “không rụng trứng” khiến cơ hội có thai tự nhiên giảm đáng kể.

• Nguy cơ vô sinh:
  Một số nguyên nhân như suy buồng trứng sớm, dính buồng tử cung nặng… nếu phát hiện muộn, khả năng phục hồi rất hạn chế, ảnh hưởng lâu dài đến khả năng mang thai.

• Khó nhận biết khi mang thai:
  Với người vốn đã vô kinh hoặc kinh rất thưa, đôi khi việc phát hiện thai kỳ bị chậm trễ, dễ bỏ qua những dấu hiệu sớm cần lưu ý.

Chính vì vậy, vô kinh không phải chỉ là “không có kinh cho đỡ phiền”, mà là dấu hiệu cảnh báo cần được quan tâm nếu bạn còn mong muốn sinh con.

Ảnh hưởng đến xương, tim mạch và chuyển hóa

Nội tiết tố nữ, đặc biệt là estrogen, có vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ xương và hệ tim mạch. Khi vô kinh liên quan đến thiếu hụt estrogen kéo dài, cơ thể có thể chịu nhiều tác động âm thầm:

• Loãng xương và gãy xương:
  Estrogen giúp duy trì mật độ xương. Thiếu estrogen trong thời gian dài làm xương mỏng và giòn hơn, tăng nguy cơ gãy xương, đặc biệt là cột sống, cổ xương đùi, cổ tay.

• Rối loạn mỡ máu và bệnh tim mạch:
  Nội tiết tố nữ giúp điều hòa chuyển hóa mỡ trong cơ thể. Khi hormone mất cân bằng, mỡ máu có thể tăng, nguy cơ xơ vữa động mạch, tăng huyết áp và bệnh mạch vành cũng cao hơn.

• Thay đổi chuyển hóa và cân nặng:
  Vô kinh liên quan rối loạn nội tiết (như buồng trứng đa nang) thường đi kèm tăng cân, tích mỡ bụng, vòng eo to. Đây cũng là yếu tố nguy cơ của hội chứng chuyển hóa, đái tháo đường type 2.

Những ảnh hưởng này không xuất hiện “qua một đêm”, mà tiến triển từ từ theo năm tháng. Việc phát hiện sớm và quản lý nguyên nhân vô kinh có thể giúp hạn chế phần nào các nguy cơ này.

Ảnh hưởng tâm lý và chất lượng cuộc sống

Bên cạnh vấn đề thể chất, vô kinh còn tác động mạnh đến tâm lý và chất lượng cuộc sống của phụ nữ.

Nhiều người chia sẻ rằng:

• Họ lo lắng, sợ hãi khi kinh nguyệt bỗng “biến mất”, nhất là khi chưa sinh con hoặc còn kế hoạch sinh thêm con.

• Họ tự ti về cơ thể, đặc biệt khi vô kinh đi kèm mụn nhiều, rậm lông, tăng cân, giảm ham muốn, khô âm đạo…

• Họ dễ rơi vào vòng xoắn stress – rối loạn kinh nguyệt: càng lo, ngủ càng kém, ăn uống thất thường, khiến chu kỳ càng rối loạn.

Nếu không được chia sẻ, hỗ trợ và tư vấn đúng cách, những lo lắng này kéo dài có thể dẫn đến rối loạn lo âu, trầm cảm, ảnh hưởng mối quan hệ gia đình, vợ chồng.

Vì thế, khi nói “vô kinh có nguy hiểm không”, chúng ta cần nhìn rộng hơn: không chỉ là chuyện có thai hay không, mà còn là sức khỏe xương, tim mạch, chuyển hóa và cả sức khỏe tinh thần của người phụ nữ.

Khi nào phụ nữ bị vô kinh nên đi khám bác sĩ?

Không phải ai trễ kinh một vài tuần cũng cần đi khám gấp, nhưng có những mốc thời gian và dấu hiệu cho thấy bạn không nên trì hoãn:

• Mất kinh từ 3 tháng trở lên nếu trước đó chu kỳ tương đối đều.

• Mất kinh từ 6 tháng trở lên nếu trước đó chu kỳ vốn đã không đều.

• Vô kinh kèm các triệu chứng bất thường:

• Mụn nhiều hơn, rậm lông, tăng cân nhanh.

• Bốc hỏa, khô âm đạo, giảm ham muốn.

• Đau đầu, nhìn mờ, tiết dịch như sữa ở đầu vú dù không mang thai/cho bú.

• Vô kinh sau nạo hút thai, phẫu thuật tử cung, dùng thuốc nội tiết hoặc thuốc điều trị bệnh mạn tính.

Đi khám sớm giúp bác sĩ xác định nguyên nhân, phân biệt vô kinh sinh lý – bệnh lý, đánh giá mức độ ảnh hưởng và tư vấn kế hoạch theo dõi, chăm sóc phù hợp.

Kết luận 

Vô kinh là tình trạng mất kinh nguyệt trong một thời gian dài, không chỉ gây lo lắng mà còn có thể là biểu hiện của nhiều vấn đề sức khỏe tiềm ẩn. Nguyên nhân vô kinh rất đa dạng: từ mang thai, cho con bú, tiền mãn kinh đến rối loạn nội tiết, buồng trứng đa nang, suy buồng trứng, dính buồng tử cung, bệnh tuyến yên, tuyến giáp, tác dụng phụ thuốc, bệnh mạn tính và ảnh hưởng của lối sống.

Cố vấn chuyên môn cho bài viết

BS.CKII. Dương Phương Mai là Bác sĩ chuyên khoa Sản Phụ khoa và Hỗ trợ sinh sản với hơn 40 năm kinh nghiệm, nguyên là Trưởng khoa Kế hoạch hóa gia đình – BV Từ Dũ và Phó Giám đốc chuyên môn – BV Phụ sản Quốc tế TP.HCM. Hiện tại Bác sĩ đang công tác tại Phòng khám Đa khoa SIHG Quận  7.