Trái tim thường được ví như “máy bơm trung tâm” của cơ thể, làm việc không ngừng nghỉ để đưa máu đi nuôi tất cả các cơ quan. Nhưng ít người nhớ rằng: chính bản thân trái tim cũng cần được nuôi dưỡng liên tục. Và hệ thống chịu trách nhiệm nuôi tim chính là động mạch vành.

Hiểu động mạch vành là gì, nằm ở đâu và có vai trò như thế nào không chỉ giúp bạn “hình dung rõ hơn” về cơ thể mình, mà còn là nền tảng để sau này dễ hiểu hơn những khái niệm như “thiếu máu cơ tim”, “bệnh mạch vành”, “nhồi máu cơ tim”... Trong khuôn khổ bài viết này, chúng ta chỉ tập trung vào 2 câu hỏi cốt lõi:

• Động mạch vành là gì?

• Vai trò của động mạch vành đối với trái tim và cơ thể ra sao?

Vì sao cần hiểu động mạch vành là gì?

Trước khi đi sâu vào cấu trúc, hãy trả lời một câu hỏi đơn giản:

Nếu trái tim không được cung cấp máu riêng, nó có thể tiếp tục bơm máu cho cơ thể hay không?

• Tim muốn hoạt động khỏe, co bóp đều đặn, phải được “nuôi” đầy đủ bằng máu giàu oxy và dưỡng chất.

• Tuy nhiên, dòng máu chảy qua trong các buồng tim (tâm nhĩ, tâm thất) không đủ để nuôi trực tiếp cơ tim. Cơ thể vì thế “thiết kế” riêng một hệ thống mạch máu bao quanh tim: đó chính là hệ động mạch vành.

• Có thể hình dung động mạch vành như “đường ống nhiên liệu chuyên dụng” dành riêng cho trái tim.

Khi bạn hiểu được động mạch vành nằm ở đâu? Hoạt động ra sao? Và giữ vai trò gì trong từng nhịp tim? Thì bạn sẽ dễ hình dung được tầm quan trọng của việc bảo vệ sức khỏe tim mạch, kể cả khi hiện tại bạn vẫn đang cảm thấy hoàn toàn bình thường.

Động mạch vành là gì?

Động mạch vành nằm ở đâu trong cơ thể?

Để dễ hiểu, hãy đi từ “bức tranh lớn” đến “chi tiết nhỏ”:

• Cơ thể chúng ta có một hệ tuần hoàn bao gồm:

• Tim: có chức năng bơm máu đi khắp cơ thể được ví như máy bơm trung tâm.

• Động mạch: đưa máu giàu oxy từ tim đến các cơ quan.

• Tĩnh mạch: đưa máu ít oxy trở về tim.

Trong hệ thống đó:

• Động mạch vành là các động mạch xuất phát trực tiếp từ gốc động mạch chủ có chức năng vận chuyển máu chứa Oxi để nuôi tim

• Ngay sau khi máu được bơm từ tim vào động mạch chủ, một phần sẽ “rẽ” vào các lỗ động mạch vành nằm ngay phía trên van động mạch chủ.

• Từ đây, hai hệ động mạch vành trái và phải chạy dọc trên bề mặt tim rồi tỏa ra vô số mạch máu nhỏ đi sâu vào trong cơ tim.

Khác với những động mạch đưa máu đến tay, chân, não, gan…, động mạch vành chỉ tập trung vào một nhiệm vụ duy nhất: nuôi tim.

Cấu trúc cơ bản của hệ động mạch vành gồm những phần nào?

Hệ động mạch vành gồm 2 “nhánh lớn”: động mạch vành trái và động mạch vành phải.

Động mạch vành trái

• Xuất phát từ gốc động mạch chủ bên trái.

• Thường có một đoạn ngắn gọi là thân chung rồi chia thành:

• Nhánh liên thất trước (LAD):

• Chạy dọc rãnh giữa hai buồng thất ở mặt trước tim.

• Cung cấp máu cho phần trước và vách ngăn giữa hai thất.

• Nhánh mũ (LCx):

• Vòng sang bên trái, chạy quanh tim ở vùng “rãnh vành”.

• Nuôi dưỡng thành bên và một phần thành sau của tim.

Động mạch vành phải

• Xuất phát từ gốc động mạch chủ bên phải.

• Chạy dọc theo rãnh vành phía bên phải tim, vòng xuống mặt dưới.

• Nuôi chủ yếu:

• Một phần thất phải.

• Vùng dưới (thành dưới) của tim.

• Một phần hệ thống dẫn truyền điện của tim.

Mạng lưới nhánh nhỏ và vi mạch

• Từ các nhánh lớn, động mạch vành tiếp tục phân chia thành:

• Nhánh nhỏ → tiểu động mạch → mao mạch.

• Chính tại mạng lưới mao mạch này, từng tế bào cơ tim nhận được:

• Oxy.

• Glucose, acid béo.

• Các chất điện giải, khoáng chất cần cho co bóp.

Nhờ cấu trúc phân nhánh dày đặc, gần như mọi vùng cơ tim đều được “phủ sóng” bởi hệ động mạch vành.

Động mạch vành hoạt động như thế nào trong mỗi nhịp tim?

Mỗi nhịp đập của tim gồm hai giai đoạn chính:

• Tâm thu: tim co bóp, tống máu vào động mạch chủ.

• Tâm trương: tim giãn ra, các buồng tim được đổ đầy máu trở lại.

Điều thú vị là máu chảy vào động mạch vành nhiều nhất trong thì tâm trương, khi tim đang giãn ra và áp lực trong các buồng tim giảm xuống. Ngược lại, khi tim co bóp (tâm thu), các sợi cơ tim siết chặt lại, chèn ép phần nào lên các mạch máu nhỏ nằm trong thành tim, khiến lượng máu đi vào các vi mạch trong cơ tim giảm hơn so với giai đoạn tâm trương.

Ngoài ra, động mạch vành còn có khả năng tự giãn rộng hơn khi cơ tim cần nhiều oxy, chẳng hạn như lúc bạn chạy bộ, leo cầu thang hoặc đang xúc động, căng thẳng. Nhờ cơ chế giãn mạch này, lưu lượng máu đến cơ tim được tăng lên kịp thời, giúp trái tim có đủ “nhiên liệu” để đáp ứng những thời điểm mà cơ thể đòi hỏi nhiều năng lượng hơn bình thường.

Nhờ những cơ chế này, động mạch vành giúp đảm bảo rằng:

Trong suốt hàng triệu nhịp đập của cuộc đời, trái tim luôn được “tiếp nhiên liệu” một cách liên tục và tương đối ổn định.

Vai trò của động mạch vành đối với trái tim

Nếu coi trái tim là “động cơ trung tâm” thì động mạch vành chính là đường nhiên liệu giúp động cơ này hoạt động trơn tru.

Động mạch vành cung cấp oxy và dưỡng chất cho cơ tim như thế nào?

Cơ tim có một số đặc điểm rất đặc biệt:

• Làm việc liên tục 24/7, không nghỉ như nhiều nhóm cơ khác (cơ tim mà nghỉ là bạn hiểu rồi đấy).

• Hầu như không thể “ngừng co bóp” quá lâu mà không gây hậu quả nghiêm trọng.

• Nhu cầu oxy và năng lượng vì vậy luôn ở mức cao.

Động mạch vành đảm nhiệm việc:

• Vận chuyển máu giàu oxy từ phổi (qua vòng tuần hoàn) đến từng vùng cơ tim.

• Mang theo:

• Glucose – nguồn năng lượng quan trọng.

• Acid béo – nhiên liệu cần thiết cho hoạt động lâu dài.

• Các chất khoáng và vi chất hỗ trợ co bóp cơ tim.

Khi động mạch vành cung cấp đủ máu:

• Các sợi cơ tim co bóp mạnh mẽ, nhịp nhàng.

• Trái tim dễ dàng đáp ứng nhu cầu của cơ thể trong sinh hoạt hằng ngày.

Ngược lại, nếu lượng máu qua động mạch vành giảm đi (do bất kỳ lý do nào):

• Cơ tim bắt đầu thiếu oxy, hoạt động kém hiệu quả.

• Người bệnh có thể cảm thấy:

• Nặng ngực, tức ngực khi gắng sức.

• Mệt nhanh hơn so với trước đây.

Động mạch vành giúp tim duy trì khả năng bơm máu ổn định ra sao?

Để mỗi nhịp bơm máu diễn ra trọn vẹn, tim cần:

• Cơ tim khỏe, co bóp đủ lực.

• Hệ dẫn truyền điện tim (nút xoang, nút nhĩ thất, bó His, mạng Purkinje) hoạt động tốt để tạo và dẫn truyền xung điện.

Động mạch vành:

• Nuôi dưỡng cả các vùng cơ tim lẫn các cấu trúc thuộc hệ dẫn truyền điện trong tim.

• Giúp:

• Nhịp tim được tạo ra đều đặn, đúng tần số.

• Sự co bóp của hai tâm nhĩ và hai tâm thất diễn ra theo thứ tự, phối hợp nhịp nhàng.

Nhờ vậy, mỗi nhịp bơm:

• Lượng máu được tống ra khỏi tim đủ lớn.

• Huyết áp duy trì ở mức phù hợp, giúp các cơ quan khác nhận đủ máu.

Vai trò của động mạch vành khi cơ thể gắng sức hoặc căng thẳng

Trong những tình huống như:

• Leo cầu thang, chạy bộ, mang vác nặng.

• Tham gia thể thao.

• Căng thẳng tâm lý, lo lắng, xúc động.

… cơ thể cần nhiều oxy hơn:

• Nhịp tim tăng.

• Lực co bóp của tim mạnh hơn.

Lúc này, động mạch vành:

• Giãn rộng thêm để tăng lượng máu giàu oxy chảy đến cơ tim.

• Đảm bảo tim có đủ “nhiên liệu” để đáp ứng nhu cầu tăng cao trong thời gian ngắn.

Nếu động mạch vành khỏe, linh hoạt:

• Tim dễ dàng thích nghi với các hoạt động gắng sức.

• Bạn có thể vận động, tham gia thể thao phù hợp mà ít bị mệt, khó chịu vùng ngực.

Vai trò của động mạch vành đối với toàn cơ thể

Nếu chỉ nhìn riêng trái tim, ta sẽ thấy động mạch vành “chăm sóc” cho một cơ quan duy nhất. Nhưng nếu nhìn ở góc độ toàn cơ thể, có thể nói sức khỏe của động mạch vành ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe chung của mỗi người.

Động mạch vành là “cầu nối” giúp tim nuôi sống các cơ quan khác

Mỗi phút, tim bơm máu đi khắp cơ thể, mang theo:

• Oxy đến não để bạn tỉnh táo, suy nghĩ, ghi nhớ.

• Máu đến thận để lọc độc tố, điều hòa dịch.

• Dinh dưỡng đến gan, hệ tiêu hóa, cơ bắp, da, xương…

Tất cả những điều đó chỉ diễn ra bình thường khi tim còn đủ khỏe để bơm máu hiệu quả. Và để tim khỏe, động mạch vành phải thực hiện tốt vai trò nuôi cơ tim.

Vì vậy, khi nói đến “bảo vệ sức khỏe toàn thân”, không thể bỏ qua việc giữ cho hệ động mạch vành thông suốt, linh hoạt và khỏe mạnh.

Mối liên hệ giữa sức khỏe động mạch vành và chất lượng cuộc sống

Sức khỏe động mạch vành không chỉ được đo bằng các chỉ số xét nghiệm hay phim chụp, mà còn thể hiện qua cảm nhận hằng ngày của chính bạn:

• Khi động mạch vành nuôi tim tốt, tim làm việc hiệu quả:

• Bạn có thể đi bộ, leo cầu thang, làm việc nhà, tham gia hoạt động cùng gia đình mà ít mệt, ít hụt hơi hơn.

• Khả năng tập luyện thể dục thể thao, giữ vóc dáng, kiểm soát cân nặng cũng thuận lợi hơn.

• Ngược lại, nếu dòng máu nuôi tim bị hạn chế kéo dài:

• Cảm giác mau mệt, nặng ngực khi gắng sức có thể xuất hiện.

• Bạn dễ “xuống sức” khi làm việc, ít dám tham gia các hoạt động thể lực, từ đó chất lượng cuộc sống bị giảm sút.

Nói cách khác, một hệ động mạch vành khỏe giúp bạn duy trì lối sống năng động, độc lập và tự tin hơn ở nhiều độ tuổi khác nhau.

Vì sao cần “giữ gìn” động mạch vành dù chưa có bệnh?

Rất nhiều người chỉ quan tâm đến tim mạch khi đã có triệu chứng rõ rệt. Tuy nhiên, với động mạch vành, phòng ngừa luôn quan trọng hơn là chờ đến khi có vấn đề mới xử lý.

Có một vài lý do:

• Động mạch vành “già đi” theo thời gian:

• Cũng giống như các mạch máu khác, thành động mạch vành có thể dần kém đàn hồi, dễ tích tụ mỡ, canxi… theo tuổi.

• Càng sớm duy trì lối sống lành mạnh, quá trình “lão hóa” này càng chậm lại.

• Các thói quen hằng ngày ảnh hưởng trực tiếp đến thành mạch:

• Hút thuốc, ăn mặn, ăn nhiều mỡ bão hòa, ít vận động, thiếu ngủ, căng thẳng kéo dài… là những yếu tố có thể âm thầm tác động lên thành mạch vành.

• Ngược lại, ăn uống cân bằng, tập thể dục đều đặn, ngủ đủ, quản lý stress tốt sẽ giúp bảo vệ hệ mạch máu nói chung và động mạch vành nói riêng.

Xem thêm: Xây dựng chế độ ăn DASH tốt cho tim mạch

• Nhận thức sớm giúp chủ động hơn trong việc bảo vệ tim mạch:

• Khi hiểu động mạch vành là gì và quan trọng như thế nào, bạn sẽ dễ hình thành thói quen tốt hơn cho tim mạch (chọn món ăn, tập thể dục, kiểm tra sức khỏe định kỳ…).

• Điều này đặc biệt hữu ích ở những người có nguy cơ cao (như tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, đái tháo đường, gia đình có người bệnh tim…).

Tóm lại, giữ gìn động mạch vành là quá trình bắt đầu từ sớm, trước khi có bệnh, thay vì đợi đến khi xuất hiện dấu hiệu cảnh báo mới chú ý.

Kết luận:

Động mạch vành là một cơ quan chuyên trách trong hệ tuần hoàn, đảm nhiệm nhiệm vụ đưa máu giàu oxy và dưỡng chất đến nuôi chính trái tim. Hệ động mạch này xuất phát từ gốc động mạch chủ, chạy bao quanh bề mặt tim và tỏa ra vô số nhánh nhỏ đi sâu vào cơ tim, giúp từng tế bào cơ tim có đủ “nhiên liệu” để co bóp nhịp nhàng, duy trì nhịp tim ổn định và lực bơm máu hiệu quả.

Khi động mạch vành hoạt động tốt, trái tim khỏe hơn, từ đó bảo đảm dòng máu nuôi dưỡng đầy đủ cho não, thận, gan, cơ và các cơ quan khác trong cơ thể, giúp bạn giữ được lối sống năng động và chất lượng cuộc sống tốt hơn. Ngược lại, khi nguồn máu nuôi tim bị hạn chế, toàn bộ cơ thể đều bị ảnh hưởng. Vì vậy, hiểu rõ động mạch vành là gì và vai trò của nó là bước quan trọng để mỗi người ý thức hơn trong việc bảo vệ sức khỏe tim mạch và xây dựng lối sống lành mạnh ngay từ hôm nay.

Cố vấn chuyên môn cho bài viết

PGS.TS.BS. Huỳnh Kim Phượng là Bác sĩ chuyên khoa Nội tổng quát – Nội Tim mạch với hơn 35 năm kinh nghiệm trong thăm khám, chẩn đoán và điều trị.
Bác sĩ nguyên là Trưởng khoa Trung tâm Chăm sóc Sức khỏe theo yêu cầu – Bệnh viện Chợ Rẫy, 
Hiện Bác sĩ đang giảng dạy tại Đại học Y Dược TP.HCM, Đại học Y Phạm Ngọc Thạch và Đại học Y Dược Cần Thơ đồng thời là giám đốc y khoa tại Phòng khám Đa khoa SIHG Quận 7.